Мин 1936 с. сэтинньи 2 к. Биэбэйик диэн алааска төрөөбүтүм. Аҕа дойду сэриитин кэмигэр Мэҥкээйигэ билигин Хаптагаевтар уһаайбаларыгар дьиэбит баара. Аҕабыт холкуоска кладовщик этэ. Ийэбит кыра эрдэҕиттэн инбэлиит, аҥар өттө үлэлээбэт этэ. Бииргэ төрөөбүт үһүөбүт. Улахан кыыс Охотскайга үөрэммитэ. Үһүс кылааска үөрэнэ сылдьан ыалдьан дойдутугар кэлэн өлбүтэ.
1942-43 сс. улахан кураан буолан, аччыктааһын буолбута. Биһигини кыра оҕолору дьааһыла тэрийэн, Малышев Николай Романович дьиэтигэр олорпуттара. Поварынан Канаева Варвара Константиновна үлэлээбитэ. Дьаарысса бурдугунан килиэп оҥорон, чараас гына быһан, биирдии быһыыны  чараастык арыылаан  сиэтэллэрэ. Мин аҕам сэриигэ бара илик кэмэ этэ. Дьааһыла биһиги дьиэбит таһыгар баара. Мин топпокко саһан дьиэбэр тахсарым. Дьонум таас чохоо түгэҕэр суоракка аҕыйах тоорохой лэппиэскэлээн миэхэ биэрэллэрэ. Ону билэн поварбыт Балбаара эккирэтэн кэлэн илдьэ барара. «Бэйэҕит да аччыктаан аһаабакка олороҥҥут дьааһылаҕа сылдьар уолга тоҕо бэрсэҕит»- диэн мөхпүтэ. Дьонум бэйэлэрэ да кэмчи астарын харысыһан эппитэ буолуо.
1944 с. аҕам Шамаев Прокопий Степанович сэриигэ баран Илиҥҥи Пруссияҕа өлбүтэ. Ол иннинэ наар хараҕынан сыыйыллан хаалан иһэр этэ. Бүтэһик тахсыытыгар эмиэ сыыйыллыбыт этэ. Ол гынан баран, табаарыстарын атааран кэлээри сырыттаҕына үлэ фронугар киһи итэҕэс буолан, онно тутан ыыппыттар. Инньэ гынан үлэтин докумуонун туттарбакка эрэ барбыт. Баран иһэн биир станцияҕа поезтан түһэн уу ыла барбыт. Уутун ылан поеһыгар чугаһаан истэҕинэ, поеһа хамсаабытынан барбыт. Сүүрэн кэлэн поезд кирилиэһин чуут сыыһа харбаан, хаалан хаалбыт. Онон буруйданан, кинини кытта өссө  үс киһини сэриигэ барар поезка укпуттар. Маны Угаров Иннокентий сэрии фронугар иһэн, бииргэ аргыстаспытын кэлин кэпсиир этэ. Кэлин ханнык эрэ станцияҕа түүн илдьэ барбыттара, онтон ыла көрбөтөҕүм диирэ.

Аҕабыт барарын кытта эрэйдээх олохпут саҕаламмыта. Аҕаҕыт итэҕэстээх диэн дьиэбитин уопсайга тутан ылбыттара. Олорор дьиэтэ суох хаалбыппыт. Дьиэбитин хонтуора оҥостон ийэбин онно остуораһынан ылбыттара. Аҕыйах бириэмэҕэ хонтуораҕа олорбуппут. Онтон Неустроев диэн ветеринар кэлэн, дьиэбитин киниэхэ биэртэрэ. Хонтуора Мэйии Баалыгар көспүтэ. Биһиги эмиэ олорор дьиэтэ суох буолан хаалбыппыт. Хата Канаев Павел Иванович кыс маһын кэннигэр биир орон турар миэстэтин биэрэн, ийэбиниин онно утуйар этибит. Эдьиийим Аана үгэх диэн ааттанар бурдук тардар таастаах, көмүлүөк оһохтоох хотоҥҥо куурусса тутар мас дьааһык үрдүгэр утуйара. Дьиэ хаҥас өттүгэо Малышев Николай Романовичтаах олороллоро. Сороҕор Хаптагаев Сүөдэр, сороҕор аймахтара Софронов Пантелеймон дьукаах олороллоро. Онтон биһигиттэн ылбыт дьиэлэрин Софронов Григорий (Дьөһүөккэ) дьиэтигэр атастаһан, билиҥҥи Петровтар уһаайбаларыгар баара. Ону ылан хонтуора гыммыттара. Биһигини онно остуораһынан ылбыттара. Туох да алдьархай тымныы дьиэ этэ. Онуоха эбии маспытын кэмчилээн отторбут. Сайынын ынахпыт отун бэйэбит оттоон сордонорбут. Идэһэ диэни сиэбэт этибит. Эппит, арыыбыт барыта нолуокка барара. Үксүн сылгы сыатын уулларан арыы оҥосторбут. Борооскубут аһааҕыран өллөҕүнэ илдьи буһаран кистээн сиирбит, миинин ийэбит иһэрдибэт этэ.

Онтон хонтуорабыт билигин Кыайыы болуоссата буолан турар сиригэр аҥара кулууп, аҥара холкуос хонтуората уонна сэбиэт хонтуората буолан, биһиги эмиэ остуораһынан кэлбиппит. Сайынын эдьиийим отчуттары кэрийэ сылдьан тимир уһаакка тар диэн көлбөх буолбут үүтү таһара. Онтон мин ыһыыга сухаҕа оҕус сиэтэр этим. Сайынын кэбиһиигэ бугул түгэҕин харбыырым, сороҕор кэбиһиигэ бугул тиэйэн, оҕус сиэтэр этим да, бугулу кыайбакка тохтотор этилэр. Окко бэйэбит өйүөлээх төгүрүк лэппиэскэлээх барарбыт. Иэйбит манан бачча хоноҕут диэн ойуулаан биэрэр этэ. Кыра тууйас оҕотугар арыы сыыһа угара. Ол мээрэйдэммит аспытыгар төрүт топпот этим да, хайыахпыный, тулуйан, аччыктыырга үөрэнэн, төрүт ордук сиэбэт этим.

Бу кэнники санаатахха, сэрии тулаайахтарын дьиэтин былдьаан ылыа суохтаахтар эбит. Сэрии бүппүтүн кэннэ Охотскайтан почта (дьаам) атыгар малларын сыыһын уран, фронтовиктар бөҕө кэлэн хонтуораҕа хонон ааһаллара. Олор төрүт да кэмчи килиэптэриттэн тосту тутан бэрсэллэр этэ. Ону билиҥҥэ диэри махтана саныыбын. Үксүлэрэ араанньы буолбут нууччалар этилэр.
Шамаев Федор Прокопьевич, муус устар, 2009 с.