Аҕа дойду Улуу сэриитигэр олоҕун толук уурбут буойун

Малышев Григорий Ананьевич

(1909-1944)

Аллараа-Амма нэһилиэгиттэн от ыйын 10 күнүгэр 1943 сэриигэ ыҥырыллыбыт. Колхозка олус кыайыылаах-хотуулаах үлэһит эбит. 1944 с. от ыйыгар сэрии толоонугар охтубут. Ханна көмүллүбүтэ биллибэт.

***

Эргиллибэтин билэн барбыта

 Мин ађам Григорий Ананьевич Малышев Ɵксөкүлээх Ɵлөксөйү кытта бииргэ төрөөбүт Мотуруона Охотина сиэнэ этэ. Оскуолаттан ыраах олорор буолан үөрэммэтэх. Кэнники ликбезкэ үөрэнэн нэhиилэ «М.К.»  диэн илии баттыыр буолбут. Холкуос төhүү үлэhитэ этэ. Ийэбит Лидия алта ођотунуун сэллик буолан сэрии иннинэ өлбүттэрэ.

Бастакы хомуурга холкуоhа харыhыйан ыыппатах. Онон 1942 с. бэбиэскэ туппута. Сэриигэ барарыгар биэс биэрэстэлээх алаастан атыгар мэҥэстэн атаара барсыбытым. Арай эмискэ ађам көхсө дьигиhийэн барбыта, онуоха мин: «Ађаа, эн туохтан күллүҥ?»- диэн «чап» гыннарааччы буолбутум. Ађам сүрдээх дириҥник ынчыктаан баран, уhуутаан кэбиспитэ. Онно көрбүтүм, кэргэнэ, ођолоро көмүллүбүт тумулларын диэки хайыhан иhэр эбит. Дьэ, өйдөөбүтүм, ађам барахсан ытыы иhэрин. Уончалаах бэдик өйдүө да эбиппин, улахан киhи ытыыра буолуо диэн өй суох буоллађа. Төhөлөөх санаата көөймөстөн, хараастан ытаабытын аны кэлэн ким билиэ баарай? Онно ађабын тиhэх суолугар хомотон ыыппыппын саныы-саныы кэлэйэбин.

Сонно бардађын сыл өлбүт биллэриитэ кэлбитин эбэбит «чып» кистээн кэбиспит. Нууччалыы чоорду да билбэт түҥкэтэх киhини уот будулђан ортотугар аспыттара  чахчы, өлөрүн билбэккэ да хаалаахтаабыта буолуо дии саныыбын. Сэрииттэн хас киhи төнүннэђин аайы сүүрэн тиийэн ыйыталаhарбыт иhин, Кыайыы буолбутун кэннэ, эбэбит: «Ађађытын кэтэhимэҥ, мэлийбитэ»,- диэбитэ.

Ађабыт өлбүтүнэн туох эмэ босуобуйа ылбыппын өйдөөбөппүн. Арай Эмиэрикэ дьахтара ыыппыт улахан бађайы ырбаахытынан көстүүм тиктэрэн кэппиппин өйдүүбүн. Төгүрүк тулаайах буолуу сорун-муҥун эппинэн-хааммынан билбит киhибин.

Онноођор биирдэ сүүрбэччэ көстөөх сиргэ, Сырдаабыкка, саас муус устарга сиэмэ бурдуга тиэйтэрэ ођус иччитинэн ыыппыттара. Сырдаабыкка Колодезников Мэхээлэ (Алаадьы Мэхээлэ)  диэн ођонньордоох эмээхсиҥҥэ түспүппүт. Yтүө да дьон этилэр. Киэҥ бађайы нуучча дьиэлээхтэрэ. Онно бэйэлэрэ көҥүллээннэр олохтоох ођолору мунньан оонньообуппут. Биhиги, таhађасчыттар, төрдүө этибит, олохтоох уонча ођо мустан туох да иҥэ-дьаҥа суох оhуохайдаан, оонньоон тыыммытын таhаарбыппыт.  Ол айаннаан уонча хонук наар сиргэ, балааккађа хоно сытан, тииспит эрэ маҥхайан көстөр хап-хара дьон эргиллибиппит. Хата, кимнээђэр да дьоллоохтук сылдьыбыппыт. Инчэђэй хотоҥҥо саах күрдьэрдээђэр, сибиэhэй салгыҥҥа ырыа-тойук аргыстаах айан быдан ордук буоллађа. Билигин санаатахха, кыра да ођолору оччо ыраах сиргэ ыыталлар эбит…

Ити сыл Кыайыы буолан, өрөгөйбүт үрдээбитэ.

Анна Григорьевна Малышева, тыыл бэтэрээнэ

«Кыым» хаhыат, 23.04.2009 с.