Григорьев Николай Иванович (1910-1973) Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа

Чурапчы оройуонугар Одьулуун нэһилиэгэр төрөөбүт. 1943 с. атырдьах ыйыгар Советскай армия кэккэтигэр ыҥырыллыбыт. Монголия кыраныыссатыгар 1946 с. диэри сулууспалаабыт. Армияђа стрелок, пулеметчик быһыытынан сылдьыбыт. 1947 с. дойдутугар эргиллибитэ. Колхоз, совхоз производствотыгар үтүө суобастаахтык өр сылларга үлэлээбитэ. «Японияны кыайыы иһин», «Германияны  кыайыы» иһин мэтээллээх.

***

Ађабыт Григорьев Николай Иванович Чурапчыттан төрүттээх, 1940 с. Кыhыл Алдаҥҥа үлэлии кэлбит.

Ийэбит Мария Ильинична сут-кураан өрө туран ађатын балтыгар Биэрэ эмээхсиҥҥэ 2-с Алдаҥҥа кэлэр. 1940 с. ађабытынаан холбоhоллор. «Кыhыл Алдан»   холкуоска үлэлииллэр, ађабыт үксүн таhађасчытынан, ийэбит — ыанньыксытынан. 1953 с. «Чычымах» холкуоска холбууллар, көhөн кэлэн Чычымахха олохсуйаллар. Учайынан, Көрдөрүүлээђинэн көhө сылдьан сүөhү көрөллөр.  1956 с. балађан туттан Мэҥкээйигэ олохсуйаллар. Ађабыт тутууга, ийэбит детсадка пенсияђа тахсыахтарыгар диэри үлэлииллэр.

Ађабыт сэрииттэн 1946 с. эргиллэн кэлэр. Армияђа сылдьан кыанар-хотор,  үлэни кыайар буолан үчүгэйдик сылдьыбытын, үлэhит, сүрэхтээх киhи ханнык да усулуобуйађа куруук инники күөҥҥэ сылдьарын астына кэпсиирэ. Сэрииттэн «Хорсунун иhин», «Японияны кыайыы иһин», «Германияны  кыайыы» иһин бойобуой мэтээллэрдээх уонна үс Сталин махтал суруктаах эргиллибитэ.

Ађабыт «халлаан суруксута» этэ. Оскуолађа үөрэммэтэх. Yйэтигэр биирдэ немой киинэни көрбүт, онтон ыла биир да киинэни көрбөтөх. Арыгы диэни ийэм да, ађам да амсайбат этилэрэ. Бырааhынньык остуолугар арыгы диэн суох буолара. Ађам олус дьулуурдаах үлэhит киhи этэ. Сарсыарда халлаан сырдыыта туран үлэтигэр барара. Сааhын тухары үлэттэн атыны билбэтэх киhи. Хара өлүөр диэри ыалдьа-ыалдьа гараж оhођун оттор этэ. Уонча эрэ күн үлэттэн тохтоон ол дойдуга аттаммыта.

Устар ууну сомођолуур уус тыллаађа. Ыпсаран-хопсорон, ойуулаан-дьүhүннээн, омуннаан-төлөннөөн, күллэрэн-үөрдэн киhи иhиттэр-истиэх курдук кэпсиир-ипсиир этэ.  Киhи дьүhүнүн-бодотун, быhыытын-таhаатын, кэмэлдьитин үүт — үкчү ойуулуура.

Маска дьођурдаах. Дьиэтин малын ороннору ыскааптары, ыскамыайкалары оҥорор буолара. Балађанын, дьиэтин сођотођун туппута, уончалаах Колята илии-атах буолара. Наар тирии имитэрэ. Олус сымнађас таҥас курдук буолара. Ɵссө ыыhыыр этэ.  Тирии тутар буолар этибит. Эмиэ туһугар эрэйдээх үлэ этэ. Ийэбит этэрбэс тигэрэ. Ууну кэстэххэ уу киирбэт этэ. Эмиэ туhунан дьођур этэ. Дэриэбинэђэ биир бастыҥ этэрбэс тигээччи этэ.

Ађабыт коммунистары туох эрэ уhулуччу дьон курдук саныыра, олус ымсыырара. Ол да иhин Уолбађа үлэлии сылдьан ађабын үөрдээри ССКП чилиэнигэр киирбитим.  Ађам бүтэйдии үөрэрэ-астынара.

Мин өйдүүрбүнэн, ађабыт төрөөбүт-үөскээбит дойдутун кэпсээбэт этэ. Ийэтэ  өлбүтүн  эрэ истибитэ. Кини өлөрүн чугаhыгар аймахтарын ирдэhэн син сорохторун булбут этэ.

1939 с. төрөөбүт уоллаах эбит. Ол туhунан мин билбэт этим. Бу соторутаађыта кийииппит Октябрина Николаевна Григорьева ирдэhэн булан соhутта. Санкт-Петербурга олорор, географическай наука кандидата, нуучча кэргэннээх, уоллаах кыыс ођолоох эбит. Билсиhии сађаланна.

Онон Чурапчы Хадаарыттан төрүттээх чороҥ сођотох уол хаалан Таатта сиригэр-уотугар олохсуйан 11 ођону төрөтөн, силиhин-мутугун тэнитэн бу орто дойдуга үөcкээн олорон ааспыт.

                                                                      Григорьева Любовь Николаевна, кыыhа. «Опой утум удьуордара» кинигэттэн