Дарбасов Гаврил Афанасьевич (1912-1944)  А5а дойду Улуу сэриитигэр оло5ун толук уурбут буойун

 Гавриил Афанасьевич 1912 с. урукку Байађантай улууhугар Мэҥэ-Алдан нэhилиэгэр Дабаччыма диэн сиргэ Алдан өрүс кытылыгар төрөөбүтэ. Дьокуускай педтехникумун бүтэрэн учуутал идэтин ылан  бастаан Ытык-Күөл сэттэ кылаастаах образцовай оскуолатыгар, онтон Кириэс-Халдьаайы сэттэ кылаастаах оскуолатыгар үстүү сыл учууталлыыр. 1940-41 үөрэх сылыгар Чычымах оскуолатыгар учууталлаан, сайынын сынньана сырыттађына, оройуон сэбиэтин үөрэђин салаата атырдьах ыйын 19 күнүнээђи бирикээhинэн үөрэх чааhын сэбиэдиссэйинэн, учууталынан ананар.

Оччотоођу бириэмэђэ нэhилиэктэр икки ардыларыгар сылдьыhыы, бэрт улахан наадалаахтар эрэ атынан, ођуhунан, эбэтэр сатыы сибээстэhэллэр. Айанньыттар ордук сааhын, сайынын, күhүнүн үрэхтэри, үрүйэлэри туорааhыҥҥа күчүмэђэйдэри көрсөллөр. Бары көhөн бараллара кыаллыбатађа. Ол иhин Гавриил Афанасьевич анаммыт оскуолатыгар Уус-Тааттађа Чычымахтан атырдьах ыйын бүтүүтэ Дьаамынан Ытык-Күөлгэ айанныыр. Кини Ытык-Күөлгэ тиийэрэ үс килэмиэтирдээх сиргэ Кыhыл Аармыйађа ыҥырылларын туhунан Чурапчытаађы холбоhуктаах оройуоннаађы военкомат бэбиэскэтин туттараллар. Онон Чычымађар төннөр. Эт-хаан өттүнэн толору сайдыылаах, доруобай буолан балађан ыйын саҥатыгар аармыйађа атаарыллар.

Гавриил Афанасьевич Ытык-Күөл оскуолатыгар үлэлии сылдьан Аллараа Амма нэhилиэгин биир төрүт ыалын Миронов Степан кыыhын Аграфена Степановнаны, учуутал идэлээђи, кэргэн ылар. Бэрт эйэлээхтик, дьоллоохтук олорбуттара. Аграфена кэргэнэ аармыйађа барарыгар үс сааhын туолбут Таисия диэн кыыс, биир сааhын ситэ туола илик Агит диэн уол ођолоох уонна бэйэтэ ыарахан (хат) буолан бэрт ыарахан балаhыанньађа хаалар. 1942 сыл кулун тутар ыйга уол ођолонор, кинини кэргэнин аатынан Гаврил диэн ааттыыр.

Аграфена Степановна төhө да ыарахан балаhыанньалаађын иhин ођолорун бэйэтиттэн ханна да араарбакка аhатан-таҥыннаран, улаатыннартаан бары үрдүк үөрэхтээх буолалларыгар көмөлөhөр.

Таисия Гаврильевна 1938 сыллаахха Кириэс-Халдьаайыга төрөөбүтэ, үрдүк үөрэхтээх терапевт-быраас. Икки уол, биир кыыс ођолоох, кинилэр бары үрдүк үөрэхтээхтэр, үлэhиттэр, икки ођолоро кэргэннээхтэр. Дьокуускайга олороллор, идэлэринэн үлэлииллэр.

Агит Гаврильевич 1941 сыллаахха Чычымахха төрөөбүтэ. Yрдүк үөрэхтээх инженер-механик, Тааттађа бөдөҥсүйбүт «Коммунизм» совхозка инженер-механигынан үлэлээбитэ. Кэлин Харбалаахтаађы профтехучилищеђа преподавателинэн үлэлиир. Кэргэннээх, икки кыыс, биир уол ођолоох, бары үрдүк үөрэхтээх специалистар, икки ођолоро кэргэннээхтэр. Агит пенсияђа Дьокуускай куоракка олорор.

Гаврил Гаврильевич Чычымахха төрөөбүтэ. Yрдүк үөрэхтээх, хирург бырааhынан хас да сыллар усталарыгар Уус-Алдан, Таатта киин балыыhаларыгар үлэлээбитэ. Билигин Тааттађа Ытык-Күөлгэ кэргэнинээн Рива Реасовналыын олороллор. Рива Реасовна учуутал, иккиэн идэлэринэн үлэлииллэр. икки кыыс, биир уол ођолоохтор, үрдүк үөрэхтээх специалистар.

Ађалара Гавриил Афанасьевич үс сыл устата Забайкальскай байыаннай уокурукка сержант званиелаах сулууспалыыр. Кэлин бириэмэђэ Монгольскай Народнай Республикађа сиригэр сулууспалыы  сылдьан 1944 сыл балађан ыйын 8 күнүгэр ыарахан ыарыттан өллө диэн биллэрии Таатта оройуонун сэрии сыллаађы социальнай харалта отделын «Журнал регистрации погибших воинов в годы Великой Отечественной войны 1941-1945 г.г.» диэн дьыалатыгар эридьиэстэммит.

Гавриил Афанасьевич сулууспалаабыт сылларын устата кэргэттэригэр олус чаастатык дойдутун сонунун, от-мас үүнүүтэ хайдађын, куc-хаас, куобах төhө хойуутук үөскүүрүн, сир аhа — дьэдьэн, моонньођон, отон, сугун, төhө өлгөмнүк үүммүтүн уонна ођолорун, аймахтарын туhунан истиэн-билиэн бађатын ыйыталаhан суруйар. Кэргэнин Аграфена Степановнаны уоскутар сыаллаах дойдутугар хайаан да эргиллэн кэлэрин туhунан суруктарыгар үгүстүк ахтар. Кини суруйбут суруктара барыта сүппэккэ-оспокко толору хараллыбыттара диэн этэр кэрэгэй. Суруйбут суруктарыттан 38 суругу кэргэнэ кичэллээхтик уура сылдьыбыт. Аграфена Степановна ођолоро, сиэннэрэ улаатан үөрэхтээх дьон буоллахтарына ађаларын, эhэлэрин туhунан кини суруктарыттан үчүгэйдик билиэхтэрэ, кэриэстиэхтэрэ, хаhан бађарар ахта-саныы сылдьыахтара дии санаабыт буолуохтаах. Билигин төрөппүт ођолоро ађаларын суруктарын уура сылдьаллар.

Улуу Кыайыы 55 сыллаах үбүлүөйүн көрсө Таатта улууhун типографиятыгар бэчээттэнэн тахсыбыт «Күндүтүөн, саллааттар саhарбыт суруктара» диэн кинигэђэ Гавриил Афанасьевич 16 суруга бэчээттэммитэ.

1942 сыл бэс ыйын 12 күнүнээђи кэргэнигэр суругуттан

…Күөх көђөрбүтэ буолла, тыата, уута суох буолан туга да биллибэт. Көтөр саҥата, ырыата дьулаакыр суох. Кэђэ, туйаарар букатын чып диэбэт сирэ эбит, суохтар дађаны.  Чэ онон сайын признага ити курдук. Күн аайы биhиги ырыабыт, ураа хаhыыбыт, сааларбыт, улахан сэптэрбит тыастара дорђоонноро иhиллэр. Уолаттар (Кривошапкин, Миронов, Винокуров, Каприн, Сыромятников, Прокопьев уо.д.а. бааллар. Арай Мярин Федор, Саhыл киhитэ, үрдүк үөрэхтээх 7-с рота парторганизатора өлөн хаалла. Бэрт ађыйах хонукка ыарыйда.

Миигин Комсомольск диэн куоракка пехотинскай лейтенантскай курсугар ыытаары бирикээс таhаара сылдьыбыттара, ону политругум бэйэтиттэн араарымаары төлөрүттэрбитэ, атын киhи барбыта. Кэнникинэн элбэх да сурук таах мээлэ эппиэтэ суох сүттүлэр. Суруйуо суох курдук буолуталаан ылаталыыбын. Сыла туолара илигинэ ити курдук уларыйыы тађыстађына дуу диэн таайыллар эрэ. Итинтэн атын биричиинэ баар буолуо сатаммат. Биhиги суругу биир санаалаах дьон буоларбытынан судургу тойоннуубут. Тася, Агит төhө улааттылар? Yhүс киhим кимэ биллибт, эмиэ тођо итиннигий? (Ити Гаврил Гаврильевич Дарбасов ађата аармыйађа барбыт кэмиттэн 6 ый буолан баран төрөөбүтэ, ону суруйар)…

Коля, Гоша төhө куhу сиэтилэр? Пантелеймон Николаевич кустуурун, өлөрөрүн истэ-истэ толкуйдаан ааhаллара буолуо диэн санаан ааhабын. Онтон Пантелеймон андылаабыт, кустаабыт бириэмэлэригэр хайаан да миигин эргитэн өйдөөн, эбэтэр сылдьыспыт киhитигэр ахтан ааспыта буолуо ээ.  Итини кэпсээр уонна кэнники уоттаах төлөннөөх рабочай бааhынай Кыhыл Аармыйатын младшай хамандыырын аатыттан, бойобуой политическай үөрэх туйгун үөрэнээччититтэн ааттаан приветтэ тиэрт. Дойдубар төнүннэхпинэ киниэхэ, Поликарга, Тойон Муруҥҥа урут сылдьыађым. Оннук былааннаах эбит диэн кэпсиэ. Итилэри саныы-саныы олус ахтыма, олус ахтар куhађан,  ____, патефон эҥин ыллатан аhаран, аралдьытан кэбиhэр буол. Эйиэхэ бађас толору кыах итиннэ баар.

С приветом твой Ганя 12.06. 1942 г.

Кэлин тиhэх суруктарыгар дьүдэйбитин, онон үчүгэй усулуобуйалаах, астаах сынньанар сиргэ баарын, ас төhө да үчүгэйин иhин аппетита суох буолан аhаабатын суруйар.

Ити курдук сылдьан 1944 сыл балађан ыйын 8 күнүгэр өлбүтүн туhунан оройуон Сэбиэтин социальнай харалтатын салаатыгар байыаннай чаастан кэлбит биллэриигэ «1944 сыл балађан ыйын 8 күнүгэр Дарбасов Г.А. бааhырыыттан өллө» диэн сэрии сылларыгар  фроҥҥа өлбүттэри эридьиэстиир сурунаалга суруллар.

Кэргэнэ, ођолоро ађалара өлбүтүн туhунан бириэмэтигэр истибэтэхтэрэ чуолкай. 1944 сыл балађан ыйын 19  күнүгэр Аграфена Степановна ађаларыгар суруйбут суруга байыаннай чааска тиийэн төттөрү аадырыстанан кэлэр. Байыаннай чаастан сурукка маннык диэн суруллар:

«Дарбасов Г.А. вследствии тяжелой болезни скончался в сентябре 1944г.» диэн ст. лейтенант Ищитондин илии баттаан суруйбут.

Ити икки докумуон көрдөрөрүнэн Г.А.Дарбасов хайдах өлбүтэ мунаахтаах, бааhырыыттан дуу, кырдьык ыалдьан дуу.

Аграфена Степановна кэргэнигэр суругун киллэрэр тођоостоох. Бу суруктан оччотоођу холкуостар балаhыанньалара чуолкайдык көстөр.

«Күндү ађабыт Ганя ис сүрэхтэн уhун ахтылђаннаах итии приветтэ тут!

Олоруу, доруобуйа бэрт. Ођолор үчүгэйдик сылдьаллар, доруобайдар. Быйыл от, бурдук ыга үүннэ уонна  хомулунна.

Биhиги 100 бугулу оттоотубут уонна 76 түүтэх бурдугу быhан кылааттаатыбыт. 8 кг бурдугу ыспыппыт.

Быйыл холкуоска дохуот бөђөлөөх сыл буолла. Быйыл сайын үстэ арыы түҥэтилиннэ. Биhиги 200 күннээхпит, онуоха 10 кг арыы тигистэ, 100 күҥҥэ 5-тии кг арыы. Онон ыаллар бары байылыат олоххо олороллор.

Фроҥҥа кыайыы улаханын истэ-истэ холкуоска бары күүскэ үлэлээн хомуур олоччу бүттэ.

Быйылгы курдук кыайыылаах үлэ өтөр буола илик этэ.  Быйыл Чычымах оскуолатыгар директорбыт Егор Романович Малышев, завуч Никифоров П.Н., учууталлар Посельская, Васильева, Малышев Ник. Ром., Петрова, Миронова, военрук Кулаковскай Р.А. буолаллар.

Биhиги начальнайдар 1 сентябртан үлэлээн эрэбит. Ср. оскуола 10 октября аhыллар.

Чэ, кытаатан суруй. Быйыл кэлэргин күүтэбит.

Эн дођоруҥ Аграфена, Агафия, Коля, Тася, Агит, уонна Ганя.

19.09.1944 с.

Бу сурук ађалара өлбүтүн кэннэ 11 хонон баран суруллубут. Гавриил Афанасьевич өлбүтүн туhунан сурукка туора суруллубут.

(Бравин Д.Г. Кинилэр кыайыыга дьулуспуттара (1941-1945). Таатталар Аҕа дойду сэриитигэр. -Таатта улууhун типографията. 2005)