Максимов Дмитрий Алексеевич (1919-1942) А5а дойду Улуу сэриитигэр олоҕун толук уурбут буойун

  1919с. Дьиэрэҥнээх нэһилиэгэр төрөөбүт. 1939 с. Чурапчы педучилищетын бүтэрэн, Чычымах оскуолатыгар учууталлыы сылдьан ыал буолбут. Онтон байыаннай үөрэххэ Дьокуускайга үөрэнэ барбыт. 1940 с. балађан ыйын 20 күнүттэн Улан-Удэ таһыгар байыаннай чааска сулууспалыы сылдьан 1941 с. сэриигэ ыҥырыллыбыт. 65 cыл буолан баран, 2007 с. кини уҥуођа Москва уобалаһын Шаховскай оройуонун Спас-Вилки дэриэбинэтин таһыгар көстүбүт.

***

 Саллаат дьылђата билиннэ

Дмитрий Алексеевич Максимов 1919 с. Дьиэрэҥнээх нэhилиэгэр Чкалов аатынан холкуоска Алексей Алексеевич Максимов дьиэ кэргэнигэр бастакы ођонон төрөөбүтэ. Кини кэнниттэн биэс ођо күн сирин көрбүтэ. Максимовтар түөрт уолларыттан икки улахана Дмитрий уонна Иван сэриигэ аттаммыттара уонна иккиэн кыргыhыы толоонугар сурађа суох сүппүттэрэ.

Михаил Максимов, Дмитрий быраатын уола, СР Yөрэх министерствотын, үөрэх хаачыстыбатын мониториҥҥа Киинин директорын солбуйааччы:

— Миитэрэй ађата хойуу кугас бытыктаађа, кинини «Саллаат уола» диэн ааттыыллара. Тођо диэтэххэ биhиги өбүгэлэрбит ортолоругар ыраахтаађы армиятыгар сулууспалаабыт нуучча баар эбит. Абађам Миитэрэй 1939 с. Чурапчытаађы педучилищеђа үөрэммит, Чычымах оскуолатыгар учууталынан үлэлээбит. 1940 с. Дьокуускайдаађы байыаннай оскуоланы бүтэрбит. Ол cыл оскуоланы бүтэрбит уолаттары барыларын Иркутскайга сулууспалата ыыппыттар.

Хамандыыр Максимов 1940 с. балађан ыйын 20 күнүттэн Улан Удэ чугаhыгар баар байыаннай чааска сулууспалаабыт.  Ол туhунан кини 1941 с. кулун тутар 18 күнүгэр дођоругар Тааттатаађы типография үлэhитигэр Николай Филипповка суруйбут.  1941 с. бүтүүтэ абађам Миитэрэй ити сыл атырдьах айын 15 күнүгэр Кыhыл Армия кэккэтигэр ыҥырыллыбыт. Чкалов аатынан холкуос чилиэннэрин — биир дойдулаахтарын бырааттыы Кычкиннары — Иннокентий, Максим уонна Гаврил Ивановичтары кытта көрсүбүт. Кинилэр бары бииргэ өйдүү-саныы сылдьаары 20-30-с сыллардаађы Кыhыл Армия эргэ байыаннай форматын кэтэн хаартыскађа түспүттэр.

К.Н.Гурьев «Воспитанники Якутской военной школы в боях и труде» диэн кинигэтигэр «Yс бырааттыы Кычкиннар кыргыhыы хонуутугар охтубуттара… ДьБО бүтэрбит Максимов Д.А. бойобуой суолун туhунан туох да чахчы суох. Таатта улууhун «Память-1″ кинигэтигэр өлбүт сыла уонна ыйа — 08.42 эрэ ыйыллыбыттар»,- диэн суруллубут.

Дьаныардаах көрдөөhүн түмүктэрэ

 Ɵйдөбүнньүк Улуу Вахтатыгар 1983 с. алтынньы 11 күнүгэр тэриллибит «С.С.Смирнов аатынан гражданскай хамсааhын Ођо ордена» байыаннай көрдүүр этэрээт эмиэ кыттыыны ылбыт. Бу этэрээт үлэлээбит кэмин устата сүүhүнэн экспедицияны тэрийбит. Ол түмүгэр сурађа суох сүппүт 4 тыh. кэриҥэ Ийэ дойдуну көмүскээччи көмүс уҥуоhун булбуттар.

2007 сыл атырдьах айын 21 күнүгэр Москва аннынаађы Пустой Вторник миэстэђэ ыытыллыбыт көрдүүр экспедиция кэмигэр этэрээт чилиэнэ 10-с кылаас үөрэнээччитэ Софья Месхи дьылђатыгар быhаарыылаах суолталаммыта. Бу күн кини күрдьэђэ киhи уҥуођун хостоон таhаарбыта: төбөтүн уҥуођун аҥаарын, сототун уҥуођун аҥарын. Соня төhө да сылайдар, салгыы хаhа туран, хараҥађа буор быыhыгар туох эрэ хара эттик сылдьарын таба көрбүтэ. Онтуката 1-07 №-дээх саллаат медальона буолан биэрбитэ. Медальону аспыттара, бэрт мөлтөхтүк көстөр илиинэн суруллубут суруктаах кумаађы сылдьара. Ону Россиятаађы судебнай экспертиза федеральнай киинигэр ыыппыттара. Көрдөөччүлэр сэтинньи 1 күнүгэр 295х41 мм кээмэйдээх сиэрэй кумаађы кырадаhыныгар өлбүт киhи туhунан: аатын -суолун, хантан төрүттээђин, олорбут сирин аадырыhын билбиттэрэ. Софья Месхи ити аадырыска ыыппыт суругар харда кэлбэтэђэ. Көрдөөччүлэр Дмитрий Максимов аймахтара көстөллөрүн кэтэспэккэ, 2008 с. кини көмүс уҥуођун бары ирдэнэр чиэстээhини тутуhан, братскай ииҥҥэ кистээбиттэрэ.

Дмитрий Максимов аймахтара кини уҥуођа көстүбүтүн туhунан 2010 атырдьах ыйыгар билбиттэрэ уонна алтынньыга Софья Месхини кытта Москвађа көрсүбүттэрэ. Абађаларын уҥуођар быраата Михаил Михайлович кэргэнинээн Розалия Егоровналыын уонна балта Екатерина Михайловна кэргэнинээн Федор Васильевич Ивановтуун бара сылдьан братскай ииҥҥэ сибэкки дьөрбөтүн уонна төрөөбүт Тааттатын ытык буорун уурбуттара.

 Михаил Михайлович абађалара көстүбүтүн туhунан сурађы: «2007 с. истибиппит эбитэ буоллар, кини уҥуођун кырамтатын дойдутугар -Тааттађа ађалар кыах баар этэ»,- диир. Тођо диэтэххэ, көрдөөччүлэр булбут уҥуохтарын  тута көмөн кэбиспэккэ, туспа хоруопка уган, аймахтара көстүөхтэрэ диэн кэтэhиннэрэллэр уонна кинилэр аймахтарын була сатыыллар эбит.

Көрдөөччүлэр ити сыралаах үлэлэрин уонна гражданскай активностарын иhин Оборона министерствотын «За активный поиск»мэтээлинэн нађараадаланаллар. Дмитрий Максимов медальонун булбутун иhин Софья Месхи эмиэ итинник мэтээлинэн нађараадаламмыт.

Дьэ, ити курдук, сурађа суох сүппүт саллаат дьылђатыгар бүтэhиктээх туочука туруорулунна.

Евдокия Федорова . «Эхо столицы» хаhыаттан

«Таатта» хаhыат 06.05.2011

***

Убайым Миитэрэй сэриигэ барыан иннинэ Чычымах оскуолатыгар учууталлаабыт. Ол үлэлии сылдьан Багрынова Елена Семеновнаны кэргэн ылан уол ођоломмуттара үhү. Армияђа ыҥырылларыгар биэс ыйдаах ођо хаалбыт уонна уhаабатах, ол туhунан ийэм кэпсиирин өйдүүбүн. Кэргэнэ биэс сыл кэтэhэн көрөн баран, Малышев диэн киhиэхэ эргэ тахсыбыт. Эрдэ кыыс иитэ ылан баран Максимова  дэттэрбит этэ.

Саҥаhым кэлин кырдьан баран миигин «үүт-үкчү убайын курдук этэ» диэн көрсүөн наhаа бађарара эбитэ үhү. Ону дьоммун ыарыылыыр буолан, соло булан көрсүбэккэ хаалбытым.

Попова Елена Алексеевна

«Таатта» хаhыат 06.05.2011