Павлов Николай Иванович (1914-1992) Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа

Сиэллээх нэһилиэгэр төрөөбүт. Чычымах оскуолатыгар 7 кылааhы бүтэрбит. 1931-32 сс. колхозка счетовод-секретарынан үлэлээбит. 1932-35сс. тыа хаhаайыстыбатын техникумугар үөрэнэн ветеринарнай техник идэтин ылбыт. 1937с. диэри Томпођо үлэлээбит. 1937-41сс. Тааттађа үлэлиир. Онтон Кэбээйигэ үлэлии сылдьан 1942 с. атырдьах ыйыгар армияђа ыҥырыллыбыт. Илиитэ бааhыран Москвађа госпитальга эмтэммит. Онтон 373 дивизия 1239 стрелковай полкатын 3-с батальонугар станковай пулемет наводчигынан уонна отделение командирынан сылдьыбыт. 1943с. атађар бааhырбыт. Мичурин уонна Куйбышев куораттар госпиталларыгар эмтэнэн 1945с. дойдутугар кэлбит Ытык Күөлгэ пенсияђа тахсыар диэри ветучаастакка үлэлээбит.

***

Ытык киһибит Павлов Николай Иванович – эһэ Ньукулай 1914 сыл кулун тутар 26 күнүгэр Таатта Сиэллээҕэр, Мэлдьэгэйгэ күн сирин көрбүтэ. Аҕата Павлов Иван Михайлович — Мойоорус (1887-1957), кэргэнэ Павлова Феодосия Николаевна (1897-1937). Бииргэ төрөөбүттэр төрдүөлэр.

Ийэтин Амматтан төрүттээх бааһынай кыыһа диэн ахталлара уонна аатырар асчытынан биллэрэ диэн кэпсииллэрэ. Аҕата эдэригэр чахчы да бэйэтин лаппа кыанар, олус кыайыгас-хотугас, үлэһит бэрдэ киһи эбитэ үһү. Кини элбэх эрэй эҥэрдээх, түһүүлээх-эргиирдээх, мээнэ киһи тулуйбат уустук олоҕун олорон ааспыт.

1922 с. гражданскай сэриигэ «олохтоох былааспар сулууспалыыбын» дии санаан, Акыым Торуоһун «мэҥиэтинэн»үрүҥнэргэ  холбоһон, үйэтин тухары «хара мэҥинэн» бэчээттэммит. Ол сыл күһүнүгэр кэргэнин уонна кыра уолун (эһээбитин) илдьэ Охотскайга көспүттэр. Маҥнай утаа икки сыл курдук Ново-Устье диэн сиргэ тохтоон олохсуйбуттар. Онно олорон эһэбит оскуолаҕа киирэн икки кылааһы бүтэрбит. Кэлин, 1924 с., Охотскай куоракка көһөн, дойдуларыгар төннүөхтэригэр диэри онно олорбуттар. Дойдуларыгар, Сиэллээххэ, 1927 с. кулун тутар ыйыгар төннөн кэлбиттэр.  Онон эһээбит 3 нуучча кылааһын үөрэнэн бүтэрбит, онтон 4-с кылааска үөрэнэ сылдьан, Чычымахха кэлэн, аҕыйах ый үөрэнэн бүтэрбит. «Мин өйдүүрбүнэн, оччолорго Афанасьев Демьян Васильевич, Павлов Пантелеймон Николаевич, Николаев Павел (Буоссап уола) учууталынан үлэлииллэрэ», — диэн ахтара эһэбит. Онтон кэлин, алтыс кылааһы бүтэрэригэр, учууталларынан Васильев Николай Иванович, Вильконецкай (нуучча), Захаров Тит Константиновичтаах үлэлээбиттэр.

1931 с. “Көрдөрүүлээх” счетоводун Заболоцкай Егор Ивановиһы оройуоҥҥа үлэҕэ ыҥырбыттарыгар, артыалга ааҕар-суруйар киһилэрэ суох буолан хаалбыт. Онуоха эһэбит, артыал дьоно олус мунчааралларын уонна эрэйдэнэллэрин көрөн, үөрэҕин тохтотон Заболоцкай үлэлии сылдьыбыт үлэтин үлэлээбит. Инньэ гынан, сэттис кылааһын үөрэммэккэ хаалбыт.

Итиннэ даҕатан эттэххэ, 1929 с. аҕата Иван Михайлович «Көрдөрүүлээх» саҥа тэриллиитигэр, 25 сүөһүнү  уонна атыыр үөрүн  холбоон, артыалга киирэн, 1934 с. дылы правление бэрэссэдээтэлинэн, солбуйааччытынан, биригэдьииринэн үлэлээбит. Колхуостан 1934 с., «үрүҥнэргэ сулууспалаабытын диэн» матыыптаах  уһуллубут. Аҕатын кытары колхуостан эһэбитин эмиэ уһулбуттар.

1932 с үөлээннээхтэрэ Миронов Кеша, Захаров Миша сэттис кылааһы бүтэрэн, куоракка үөрэнэ киирбиттэрин сайыһан, биһиги эһэбит эмиэ Дьокуускайга киирсибит. Уолаттар куоракка киирэн, ханна үөрэнэ баралларын быһаарбакка сыдьан, ЫБСЛКС уобаластааҕы комитетыгар тиийбиттэригэр, тыа хаһаайыстыбатын техникумугар направление биэрбиттэр. Онон, эһэбит 1932 с. ити техникум ветеринарнай отделениетын студена буолбут. Оттон биир дойдулаах табаарыстара Кешалаах Миша зоотехническай отделенияҕа киирбиттэр.

Эһэбит үөрэҕин 1935 с. туйгуннук үөрэнэн бүтэрбит. Туйгун үөрэҕин иһин ЯАССР НарКомЗема кинини фельдшерскай наборунан наҕараадалаабыт, онтон үөрэммит техникума ситиһиитин иһин специальнай литератураны уонна акушерство, хирургия инструменнарын туттарбыт. 

Аҕатын Иван Михайловиһы-Мойооруһу 1937с. «Көрдөрүүлээх» колхуос бэрэссэдээтэлэ Басов Герасим Дмитриевич сүппүтүгэр, «бандьыыт» эн өлөрбүккүн диэн, сымыйа балыырга тубэһиннэрэннэр, 1938 с. хаайыыга ыыппыттар. Аҕалара хаайыыга бараатын кытта, ийэлэрэ ол ыарахан охсууну тулуйбакка, дьонтон кэлэйэн-хомойон, кими да кытта (онноођор оҕолорун да кытта) кэпсэппэккэ, уунан эрэ аһылыктанан олорон, ити сыл өлөөхтөөбүт.  Аҕата буоллађына, этэллэринэн, чахчы да эдэригэр бэйэтин кыанар, Лена өрүһү туоруур тэҥнээҕэ суох ууһут бэрдэ, уола хаан буолан, дойдутугар этэҥҥэ эргиллэн кэлбит (1958 с. дьыалата ырааһырбыта). Кырдьар сааһыгар иккистээн кэргэн ылан, эһэбитин кытта Чычымахха олорбут. 1957 с. «Аччыгый Өтөх» диэн сир күөлүгэр балыктыы сылдьан, ууга былдьаммыт.

Эһэбит, үөрэҕин бүтэрээт, Томпо оройуонун ветучастогын сэбиэдиссэйинэн ананан үлэтин саҕалаабыт. 1940 с. Улан-Удэҕэ Бурятско-Монгольскай зооветинститукка квалификация үрдэтинэр курстарын үөрэнэн бүтэрбит. Томпо кэнниттэн Тааттаҕа, Кэбээйигэ ветеринарнай технигынан, райзооветучасток сэбиэдиссэйинэн таһаарыылаахтык үлэлээбит. Туох баар сатабылын-дьоҕурун ууран үлэлиир буолан, үлэтэ үтүө түмүктэрдээх буолбут: 1940с. тыа хаһаайыстыбатын стахановеһынан, III-с республиканскай тыа хаһаайыстыбатын быыстапкатын кыттыылааҕынан, 1941 с. Союз тыатын хаһаайыстыбатын быыстапкатыгар кандидатынан талыллыбыта.

Идэтинэн үлэлии олорон, 1942 с. атырдьах ыйыгар сэриигэ ыҥырыллыбыт. Ротаҕа суруксутунан сылдьыбыт. Илиигэ бааһыран Москваҕа госпитальга эмтэммит. Салгыы, 373 стрелковай дивизия, 1239-с стрелковай полкатын 3-с батальонугар станковай пулемекка наводчигынан уонна отделение командирынан сылдьыбыт. Сумскай, Полтавскай уобаластары өстөөхтөн босхолоспут. 1943 с. атаҕар ыараханнык бааһырбыт. Мичурин уонна Куйбышев куораттар госпиталларыгар эмтэнэн, 1944 с. от ыйыгар дойдутугар эргиллэн кэлбит. «Хорсунун иһин» мэтээллээх этэ.

Дойдутугар кэлэн Кэбээйигэ кылаабынай  ветврач эбээһинэһин толорооччунан үлэлээн иһэн, Тааттаҕа төннүбүтэ уонна, дьэ, 1945 с. тохсунньутуттан бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыар диэри, уһун кэм устата ветеринарынан эҥкилэ суох утумнаахтык үлэлээбитэ. Кэргэнэ, Холмогорова Анна Денисовна (18.01.1915- 1992), эмиэ ветеринарнай үлэһит этэ. Иккиэн оройуоҥҥа племенной үлэни, ньирэйи ийэтиттэн арааран иитиини, ынахтан үрдүк үүтү ылыыга үлэни олоххо киллэриигэ үгүс сыраларын уурбут бастакы саҕалааччыларынан буолаллар.

Эһэбин, Ньукулайы, куруутун үтүө санаанан ахтан ааһабын. «Оҕом мин курдук дьүһүннээх» диирин өйдүүбүн. Уонна кимнээҕэр да сымнаҕаһын, үтүө санаалааҕын өйдөөн хаалбыппын. Төһө да ыарахан, өйгө-санааҕа да, эккэ-сииҥҥэ да ыар баттык буолар кэмнэри аастар, мин эһэм майгыта-сигилитэ сатарыйбакка күүстээх, тулуурдаах  буолан, уһун дьоллоох олоҕу олорон ааспыт диэн астынабын уонна киэн туттабын. Эһэбит сырдык мөссүөнэ биһиги сүрэхпитигэр куруук тыыннаах

Павлова Дария Анатольевна, Дьокуускай, 2022 с., ыам ыйа.

(Удьуор ситимэ Беркиннэр / хомуйан оҥордо С.И.Беркина. – Дьокуускай :Алаас, 2023. )