Петров Гаврил Егорович (1919-1992) Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, «Аҕа дойду сэриитин» II степеннээх, «Кыһыл сулус» орденнар, «Германияны кыайыы иһин» мэтээл кавалердара

 Аллараа Амма нэһилиэгэр төрөөбүт. 1941 с. Сретенскэйдээђи байыаннай училищены бүтэрэр. Лейтенант  званиелаах сэриигэ бастакы сүрэхтэниитин Карельскай перешееккэ көрсүһэр уонна өстөөх күүскэ бөђөргөтүммүт бастакы, иккис полосатын ылыыга, Ленинградскай уобалас сирин босхолооһуҥҥа кыттар. Сэриини Литвађа Лиепая куоракка түмүктүүр. Сэрии кэнниттэн 28-с туспа стрелковай биригээдэђэ рота командирынан сулууспалыыр. Дойдутугар 1947 с. «Аҕа дойду сэриитин» II степеннээх, «Кыһыл сулус» орденнардаах, «Германияны кыайыы иһин» мэтээллээх эргиллэр. Улуус статотделыгар инспекторынан өр сылларга үлэлээбит.

***

Петров Гаврил Егорович гражданскай сэрии сылларыгар 1919 сыл олунньу ый 20 күнүгэр Чычымахтан арђаа «Сэргэлээх» диэн чөҥөтөх ырааhыйађа, билиҥҥитинэн Амма нэhилиэгэр, бааhынай кэргэнигэр төрөөбүтэ. Төрөппүттэригэр  ођо турбат эбитэ үhү, кини төрүөн иннинэ икки-үс ођо төрөөн өлбүттэр эбит, ол иhин ођо абааhытыттан күрэтэн, эhэтэ Дьөгүөрдээн, эбэтэ Анна, күөх окко түһээтин кытта, оhох кэннинэн, тереппут ийэтиттэн күрэтэн ылбыттара үhү. Кыра эрдэђиттэн ыарыhах буолан дьонун үгүстэ куттаан, өлө сыhа-сыhа ордон хаалан олохторун уларытан төрөөбүт алааhыттан чугас «Сарайдаах» диэн алааска ампаар дьиэ туттан онно көспүттэр. Ыарыhах, иринньэх буолан икки сааhыгар диэри хаампакка сыылла сылдьан, икки сааhын ааhыыта хаампыта үhү. «Эбэлээх эhэм наhаа маанылаан, атаахтатан ииппиттэрэ»,- диэн элбэхтэ ахтар буолара.

Сэбиэскэй былаас көмөтүнэн 1936 сыллаахха Чычымах сэттэ кылаастаах оскуолатын бүтэрэн баран, оройуоннаађы статическай отделга инспектордаабыт. 1939 сыллаахха Дьокуускайдаађы младшай командирдары бэлэмниир национальнай байыаннай оскуолађа киирэн үөрэммит. Оскуоланы 1940с. бүтэрэн младшай командир званиетын ылбыт. Ити сыл Кыһыл Армия кэккэтигэр ыҥырыллар. 1941 сыл балађан ыйыгар Сретенскайдаађы пехотнай училищеђа кылгатыллыбыт курска үөрэнэн лейтенант званиетын ылбыта. Ити кэмтэн байыаннай сулууспата сађаламмыта.

  Лейтенант Петров 1942 сыл кулун тутар ыйга Забайкальскай байыаннай уокурук 94-с стрелковай дивизиятын 9-с полкатыгар взвод командирынан анаммыта. 1943 сыл алтынньыга Арђаа фроҥҥа ыытыллыбыта. Калининскай уобаласка Верховнай кылаабынай командование резервэтигэр 21-с армияђа түбэспитэ. Гаврил Егорович уоттаах сэриигэ бастакы сүрэхтэниини Карельскай перешейкађа, өстөөх бастакы бөђөргөтүнүүтүн көҥү көтүүгэ, 1944 сыл бэс ыйын 10 күнүгэр ылбыта. Бу киирсиигэ хорсунун уонна кини сатабыллаах хамаандатынан кыайыыны ситиспитин иhин «Кыhыл Сулус» орденынан нађараадаламмыта.

1945 сыл муус устарга кинилэр чаастарын Латвия туhаайыытыгар бырахпыттара. Лиепая диэн Балтийскай муора биэрэгэр турар куоракка өстөөх 500 тыhыынча саллааттаах бөлөђө баара. Ол бөлөђү ыраастааhын Ленинградскай, Прибалтийскай фроннар чаастарыгар сүктэриллибитэ,олох сэрии түмүктэнээри турдађына, ыам ыйын 5,6 күннэригэр сэриилэhэр кирбиигэ тиийбиттэрэ. Советскай командование өстөөхтөргө үс фронунан төгүрүктэммиттэрин, онон хаан тохтуутун таhаарбакка бэринэллэрин туhунан ультиматум түhэрбитэ. Немец армията утарылаhар кыађа суох буолан, ыам ыйын 7 күнүгэр бэринэргэ күhэллибитэ.

Ити курдук, Гаврил Егорович Ађа дойдуну көмүскүүр улуу сэриитин Латвияђа Лиепая куоракка түмүктээбитэ. Сэрии кэнниттэн рота командирынан өрө таhаарыллан сулууспалаабыта. Кэлин 28-с туспа стрелковай биригээдэђэ рота командирын солбуйааччытынан сылдьыбыта. 1947 сыл муус устарга демобилизацияланан дойдутугар эргиллэн кэлбитэ.

 Дойдутугар кэлэн райплан председателинэн үлэлии олорон колхозтары бөдөҥсүтүү, салайар кадрдарын бөђөргөтүү кэмигэр Саhыл нэһилиэгэр Жданов аатынан колхоз председателинэн талыллан үлэлээбитэ. 1953-1956 сыллардаахха ДОСААФ оройуоннаађы сэбиэтин салайааччытынан, онтон 1956 сылтан 1975 сылга пенсияђа тахсыар диэри оройуоннаађы статистическай управление инспекторынан эҥкилэ суох үлэлээбитэ. Ити иhигэр 1960-1967 сылларга Yөhээ Бүлүү райстатистика отделын начальнигынан үлэлээбитэ. Кини биир тэрилтэђэ өр сыллаах сэмэй үлэтэ «Социалистическай учуот туйгуна» значогунан, «Yлэђэ килбиэнин иhин» уонна «Yлэ ветерана» медалларынан бэлиэтэммитэ.

Коммунист, байыаннай офицер тустаах үлэтинэн эрэ мунурдамматађа. Ыччаттары байыаннай патриотическай иитиигэ активнай кыттыыны ылара. Эдэр көлүөнэни иитиигэ кырата суох кылааты киллэрбитэ. Ол курдук, оскуола үөрэнээччилэрин кытта көрсүhүүлэргэ Ађа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии, тыыл хорсун үлэтин, Саха сирин уолаттара албан ааттаах бойобуой сырыыларын туhунан үгүстүк кэпсиирэ, билиhиннэрэрэ. Кини ођолор истиҥ дођордоро, сүбэhиттэрэ этэ. Ɵрүүтүн эдэр көлүөнэни иитиигэ быhаччы кыттан «Сулустаах эстафетађа» дириҥ ис хоhоонноох олох диэн көндүтүн, суолталаађын, олоххо олорорго кэккэ бэлэм баар буолуохтаађын, ону үчүгэй бэрээдэгинэн ситиhиллэн иhиэхтээђин тоhођолоон бэлиэтиирэ, ыйара, сыана, сүбэ биэрэрэ. 1972 сылтан оройуоннаађы революционнай бойобуой үлэђэ Албан аат кулуубун бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитэ. Кини үлэлээбит кэмнэригэр үгүс өрүттээх патриотическай үлэлэр ыытыллыбыттара. Итини таhынан норуодунай хонтуруол комитетын чилиэнинэн, народнай суут сэтээтэлинэн талыллан хас да сыл үлэлээбитэ.

Сэрииттэн эргиллэн кэлэн баран 1947 сыллаахха Попова Елена Ивановнаны кытта ыал буолан түөрт ођону төрөтөн, иитэн дьоhуннаах дьон оҥортолоон, элбэх сиэннэнэн, хос сиэннэнэн улахан дьиэ кэргэн ађата буолбута.

Бастакы ођолоро биирин ситэ илигинэ эмискэ ыалдьан биир эрэ хонон хаалбыта. Ити кэнниттэн Гаврил Егорович улахан охсууну ылан, доруобуйатыгар ођустаран сыл курдук күүстээхтик эмтэнэн, онтон иккис ођо кэлиитэ, кини инники эрэллээђин туоhулаабыта. Ол тухары миэхэ эмиэ ођо турбат эбит диэн санаа дууһатыгар сылдьыбыта.

  Иккис, күндү ођолорун ађатын аатынан Ганя диэн ааттаан, улахан дьолу ылан, уолларын күүскэ таптаан, маанылаан улаатыннарбыттара, билигин уоллара, Гавриил Гаврильевич Намнаађы педагогическай колледжка улэлии сылдьар, Саха Республикатын үтүөлээх учуутала,  народнай худуоһунньук үрдүк ааттарын сүгэр. Онтон ыла тэнийэн кыыс ођо уонна икки уол ођолор төрөөбүттэрэ, сођотох бэйэм элбэх ођолонон, сиэннэнэн, мин баай киһибин,  диэн мэлдьи ахтар, ођолорунан киэн туттар буолара.

«Гаврил Егоровичтаах Елена Ивановна бэйэ бэйэлэригэр наһаа эйэлээхтэрэ, үтүө сыһыаннаахтара, мин улаханнык ытыктыыр дьонум этэ. Еленаны дьолбор көрсөн, ыал буолан олоробут, мин сэрииттэн кэлиибэр ыарыһах этим, ону таптыыр кэргэним наьаа кыһамньылаахтык бүөбэйдээн, үчүгэй ас булан аһатан, күүстээхтик эмтээн, бу баччађа кэллэђим, диэн ис дууһатыттан кэпсиирэ»,- диэн ахтар, дьиэ кэргэҥҥэ биир чугас киһилэрэ, Башарина Светлана Васильевна.

Дьиэтигэр-уотугар, кэргэнигэр Елена Ивановнађа олус убаастабыллаахтык эйэђэстик, махталлаахтык сыһыаннаһара. Ођолоро киниэхэ бастакы кэрдиискэ тураллара, кинилэри олус таптыыра, сүбэлии-амалыы сылдьара. Булчут, балыксыт этэ, ођолорун булка, сир аһыгар бииргэ илдьэ сылдьан үөрэтэрэ. Көрдөххө кытаанах тонуй көрүҥнээђэ эрэ, ис-иһигэр киирдэххэ наһаа холку, дьонугар кыыһырары, мөђөрү билбэт этэ, байыаннай закалкалаах буолан, биирдэ эрэ этэн кэбиһэрэ, толорботоххуна саҥата иҥэтэ суох бэйэтэ оҥорон киирэн барара, дьэ оччођуна суобаскар улахан сонньуйуу киирэн аныгыскыга, ону хатылаппат этибит дииллэр ођолоро, сиэннэрэ.

            «Ийэлэрэ, Елена Ивановна хаһаайка бастыҥа этэ, туттара-хаптара түргэнэ, ырааһа, астаабыт аһа минньигэьэ, ииһэ үчүгэйэ наһаа этэ. Мин Гаврил Егоровиһы олус толло көрөрүм, кини элбэх саҥата суох, кытаанах көрүҥнээх, көбүс-көнө уҥуохтаах киһи этэ. Yлэтигэр олус ирдэбиллээх, араас общественнай үлэлэргэ көхтөөхтүк кыттара, бэйэтин туһунан хаһан да кэпсэммэт этэ, ол эрээри Улуу Кыайыыга анаммыт тэрээһиннэргэ көтүппэккэ сылдьара. 1975 сыл ыам ыйын 9 күнүгэр райсовет дьиэтигэр Улуу Кыайыы 30 сыллаах үбүлүөйүгэр, Гаврил Егорович «Ветеран войны» диэн суруктаах кыһыл лиэнтэни кэтэн турарын көрөн, кини сэриигэ сылдьыбытын онно эрэ билбиппит. Гаврил Егорович туһунан биир дойдулаахтарбыт бырааттыы И.Ф.Иванов, К.Н.Гурьев хомуйан таһаарбыт «Офицеры-якутяне» диэн кинигэлэригэр уонна Д.Павлов «Төрүккүттэн  саллаатынан төрөөбүт курдуга» диэн статьята «Yтүө ааттара үйэтийдин үйэлэргэ» диэн, Улуу кыайыы 70 сыла туолуутугар ананан тахсыбыт киниигэђэ суруйан үйэтиппиттэрэ. Гаврил Егорович сэрии кэмигэр Кыһыл Сулус орденынан, элбэх мэтээллэринэн, Саха АССР Yрдүкү Сэбиэтин Президиумун Бочуотунай грамотынан нађараадаламмыта. Түмүктээн эттэххэ, Г.Е.Петров туhунан үтүө эрэ өйдөбүллээхпин»,- диэн ахтан хаалбыта Жараева-Степанова Анастасия Герасимовна.

Эһэбит тас көрүҥүнэн, киһи быһыытынан сахађа биир мааны киһи этэ. Сүрдээх холку, судургу, көнө майгылаах, элбэх саҥата суох, куруутун үөрэ көтө сылдьара. Байыаннай киһи быһыытынан көбуүс көнө быһыылаах-таһаалаах, кир-хар ханан да сыстыбатах, ып-ыраас таҥастаах саптаах, номођон бөђө дьүһүннээђэ, биһиэхэ кини сырдык ыраас киһи быһыытынан иҥэн хаалбыт, диэн ахталлар кийииттэрэ, сиэннэрэ, чугас дьоно.

 Гаврил Егорович ођолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ үрдүк, орто анал үөрэхтэри бүтэрэн билигин дойду араас муннуктарыгар ситиһиилээхтик үлэлии-хамсыы, үөрэнэ сылдьаллар. Кинилэр ађаларын, эһэлэрин аатын үрдүктүк туталлар, кэриэстииллэр

Кыыhа Петрова Фрида Гавриловна

2024 с.