Соров Михаил Герасимович I (1916-1994)  Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, «Ађа дойду сэриитин» I-кы, II-с степеннээх орденнар, «Ленинграды босхолооһун иһин», «Германияны кыайыы иһин»  мэтээллэр кавалердара

Сиэллээх нэһилиэгэр  Дьиэбэгэнэђэ төрөөбүт.  Армияђа 1943с. ыҥырыллыбыт. Ленинградскай фроҥҥа 191-с дивизия 546 полкатыгар  ручной пулемётчигынан сылдьыбыт. Эстонияђа Нарва өрүс үрдүгэр кыргыһыыга уҥа илиитин өстөөх буулдьата табан инбэлиит буолан, 1945 с. дойдутугар эргиллэн кэлбитэ. Кулууп сэбиэдиссэйинэн, сельпо председателинэн, кадровай булчутунан үлэлээбитэ. Норуот хаһаайыстыбатын Бүтүн Союзтаађы быыстапкатыгар икки төгүл кыттыбыта. Михаил Герасимович Соров 1 Саха сирин суруйааччыларын холбоhугун чилиэнэ. 3 кинигэни, 3 олоҥхону суруйан бэчээттэппитэ. Общественнай корреспондент буолан нэhилиэгин бастыҥ үлэhит дьонун оройуон, республика хаhыаттарыгар киэҥник сырдатара.

Наҕараадалара: Ађа дойду Улуу сэрииитин I, II степеннэрдээх орденнара; ССРС Центросоюһун туйгун булчута; ВДНХ үрүҥ көмүс, бронза мэтээллэрэ; «Эйэ фондатын активиһа» бэлиэ; «Ленинграды босхолооһун иһин» уонна элбэх юбилейнай мэтээллэр; «Отличник охотничьего промысла» диэн бэлиэ.

***

Мин 1918 с. Таатта оройуонун Сиэллээх  нэhилиэгэр булчут кэргэнигэр  төрөөбүтүм.  1943 с. армияђа ыҥырыллан ол сыл Кемеровскай уобалас Осинники диэн куоратыгар үлэђэ сылдьыбытым. Онтон 1944 с. Ленинград куорат ыксатыгар 191-с дивизия 546-с полкатыгар киирсэн ручной пулеметчигынан өстөөђү үүрсүбүтүм. Сэриигэ сыл 2-3, 4 ыйдарыгар сэриилэспитим, хас да дэриэбинэни босхолоспутум.

Онно биһиэннэрэ салгынтан саба түһүүлэрин кэнниттэн сатыы армия үгүс сүтүгэ, ороскуота  суох «Ура!» хаһыынан сырсан киирбиттэрэ. Мин пулемет уһун уочаратын таһаарарым, үгүс киһи охторо, ытааччы элбэх буолан ким хото туттубута биллибэт буолара.

Кэлин Эстония Нарва куоратыгар тиийбиппит. Куорат өрүс уҥуоргу өттүгэр өстөөх илиитигэр баара. Биһиги бэтэрээ сыыр үрдүгэр траншея хастыбыппыт. Сарсыарда немецтэр билэннэр, хантан эрэ ытар снарядтара кэлэн окуопабытын сиирэ-халты эстэрэ, өстөөх самолеттара намыһахтык үрдүбүтүнэн сыыйан пулеметтаан ааһара. Эбиитин уҥуортан немецтэр ыстаал буулдьалара тибиирэ сыталлара. Биһигиттэн сүтүк кыра сођус этэ. Көстүбэт үрдүктэн биһиги самолеттарбыт салгыны сатарытан таҥнары сурулаан түһэн бомба бырађан, сүллэр этиҥинэн ньирилэтэллэрэ. Балай да буолан баран биһиэхэ: «Иннигит диэки!» диэн хамаанда буолта. Биһиги ыта-ыта сыыры таҥнары сырсан киирбиппит. Салгынтан саба түһүүгэ өстөөхтөр үксүлэрэ ордон биһиэхэ утары күүстээх уот аспыттара. Биһиги алыс көстө киирэммит, сорохпут өлөн, сорохпут бааһыран төттөрү охсуллубуппут. Икки ардыбыт 200 м быһыылаађа. Немецтэр нууччалыы олустук үөхсэллэрэ: «Ээй, нууччалар, хаскыт өллө, хаскыт тыыннаађый? Чугаһаан баран барыгытын  өлөртүөхпүт»,- дэһэллэрэ.

Биир оннук атаакађа өрүс мууһун үрдүгэр уҥа илиибин сүтэрэн төннүбүтүм. Фроҥҥа миигин кытта алта Бүлүү киһитэ баара. Онтон иккитэ өлөн, биирэ бааһыран, үс киһи хаалта.

Мин кэлэн баран булчутунан, кулууп сэбиэдиссэйинэн, сельпо председателинэн үлэлээбитим. Биир орденнаахпын, сэттэ медаллаахпын, Саха АССР Верховнай Советын Почетнай Грамотатынан үс төгүл нађараадаламмытым, икки төгүл тыа хаһаайыстыбатын быыстапкатыгар кыттыбытым.

Кулун тутар ый 1985 сыл

***

Кимэн киирии кэмигэр

-Харыйа быыһыгар сынньана олорбуппут, -диэн Алексеевскай оройуон киһитэ Аҕа дойду сэриитин II степеннээх орденынан наҕараадаламмыт, эдэригэр биллиилээх булчут Михаил Герасимович Соров кэпсээнин саҕалаабыта. – Халлаан сааскытыйан, ылааҥы күн-дьыл турара. Оттон харыйа ойуур иһигэр хараҥа. Командирбыт нуучча киһитэ кэлэн: «Сарсын улахан эппиэттээх кимэн киирии саҕаланар. Өрүс уҥуоругар баар өстөөх бөҕөргөтүнэн сытар күүһүн үлтү сынньыахтаахпыт. Өрүһү төһө түргэнник туоруубут да, сүтүкпүт соччонон аҕыйах буолуоҕа», — диэн эппитэ.

Сарсыарда сырдыан аҕай иннинэ, ойоҕос үрэх көҥүһүн батыһан, Амма өрүһүгэр маарынныыр улахан өрүс кытыытыгар киирэн сытынан кэбистибит. Төһө даҕаны хараҥатын үрдүнэн, немецтэр, биһиги киирбиппитин билэ охсоннор, күүстээх уоту астылар. Окуопа түгэҕэр кирийэбит. Төбөбүтүн быктарар, мээнэ өҥөҥнүүр кутталламмыта. Снарядтар түһэн окуопа хайыҥар дэлбэритэ тэбэллэр, буорунан-сыыһынан тибэллэр. Аны самолеттар кэлэннэр ыар таһаҕастарын үрдүбүтүгэр сүөкүүллэр.

Икки чаас кэриҥэ уот анныгар сыттыбыт. Саҥардыы уоскуйан, бэрээдэкпитин булунан эрдэхпитинэ кэтэх өттүбүтүгэр самолеттар тыастара иһилиннэ. Сотору өстөөх окуопатын бомбалаан куһуйдулар. Кинилэр баралларын кытта артиллеристар ытыалаан ньиргиттилэр.

Өр буолбата. Биһигини атаакаҕа туруордулар. Оттон мин, окуопабар хаалан, биһиэннэрэ кимэн киириилэрин ручной пулемет уотунан хаххалыыбын. Дьонум мууска киирбиттэрэ. Немецтэр кинилэр үрдүлэригэр ыстаал буулдьа ардаҕын куппуттара. Ыксаан чугуйан тахсыбыттара.

Элбэх доҕотторбутун сүтэрбиппит. Мин чугас доҕорум Аввут Алиев диэн младшай лейтенант өлбүтүттэн улаханнык хараастыбыппын билиҥҥэ диэри умнубаппын. Барахсан кэрэ киһи этэ. Иллэҥ буоллар эрэ миигин кытта сэһэргэһэрин таптыыра. Саха сирин туһунан ыйыталаһара. «География уруогар Саха сирэ биһигиттэн олус ырааҕын билбитим. Онно хайаан даҕаны тиийиэм дии саныырым. Оттон билигин сэрии бүттэҕинэ, эйиэхэ күүлэйдии барыаҕым», — диэн баҕа санаалааҕа.

Нөҥүө күнүгэр халлаан сырдыан иннинэ бэркэ сэрэнэн, кыалларынан тыаһа-ууһа суох окуопабытыттан тахсан, иннибит хоту сыылбыппыт. Хаҥас өттүбүтүгэр бастакы рота байыастара испиттэрэ. Уҥуоргу биэрэккэ, өрүс сыырын анныгар диэри өстөөххө биллибэккэ тиийбиппит. Саҥата суох атаакаҕа бэлэмнэнэбит.

Тыын ылбыппыт. Ол кэннэ атаакаҕа киирэргэ сигнал бэриллибитэ. Биһиги сыппыт сирбититтэн сулбурута ойон турбуппут, сотору фашист окуопаларыгар гранаталары быраҕаттаабыппыт. Өстөөх маҥнайгы уоҕар балысхан уотунан көрсүбүтэ. Санаабар, автомат кнопкатын тиһигин быспакка баттаан кэбиспит курдук этэ, иннибит кытара түспүтэ. Онуоха түгэн биэрбэккэ саба сырсан тиийбиппит. Киириибит балысханыттан уолуйан, фашистар куотарга барбыттара.

Манна куотан иһэр өстөөхтөрү кэннилэриттэн ручной пулемет уотунан тибиирдибитим. Хас да киһи охтубутун көрбүтүм. Ити мин бэйэм өлөрбүт өстөөхпүн илэ харахпынан бастакы көрүүм. Урукку өттүгэр ыраахтан ытыалыырым, төһөтө табылларын, төһөтө куотарын туох билиэ баарай?

Биһиги кимэн киириибит салҕанан барбыта. Уолуйан атахха биллэрбит фашистар уоскуйан утарсыахтарыгар диэри биһиги балай да иннибит диэки сыҕарыйбыппыт. Оччоҕо «Ураа!» хаһыытыы-хыһыытыы сүүрэн иһэн, бэйэбиттэн бэйэм эрчимирэн ыларга дылы буоларым.

Билигин мин Ийэ дойдубар ытык иэспин үтүө суобастаахтык толорбут эбиппин диэммин киэн тутта саныыбын.

 Иннокентий Сосин. “Лена эбэбит кытылларыттан”. С. 58-60