Малышев Ананий Романович (1918-1942)  Аҕа дойду Улуу сэриитигэр олоҕун толук уурбут  буойун

Аллараа Амма нэһилиэгэр төрөөбүт.  Комсомол чилиэнэ, активист, хонуу биригэдьииринэн үлэлээбит. 6 кылаас үөрэхтээх этэ. 1941 с. сайын Кириэс Халдьаайыга Оттоох үрэђэр оттуу сырыттаҕына  быһа сэриигэ илдьэ барбыттар. Фронтан аҕыйах суругу ыыппыт, сэриилэһэ сылдьан 1942 сыл сэтинньи 4 күнүгэр өлбүт. Тверскэй уобалас Зубцовскай оройуонун Зубарево дэриэбинэтигэр көмүллэн сытар.

***

Ыкса доҕордуу этибит

 Мин 1937-1937 сылларга үөрэх дьылыгар Чычымах оскуолатын алтыс кылааһыгар үөрэммитим. Билигин санаатахха репрессия үгэннээн турар кыһына эбит. Ити сабыдыала биһиги оскуолабытын тумнубатаҕа. Оскуола завхоһа Иван Павлов —  Мойоорус, оскуолабыт директора Иннокентий Васильевич Кузьмин, сэттис кылаас үөрэнээччитэ Андриан Малышев хааллыбыттара. Ол курдук Ленинградка үөрэммит үрдүк үөрэхтээх Прокопий Тимофеевич Табунанов хаайыллыбыта уонна өлбүтэ. Кини биһигини хаартыскаҕа түһэрэн бэлэхтээн уонна нуучча тылын бэркэ үөрэтэн, куппутун-сүрбүтүн тутан иһэн суорума суолламмыта.

Мин Ананий Малышевтыын биир кылааска үөрэнэн бэркэ доҕордоспуппут. Бии: «Өлөр доҕор» диэн тылы аан бастаан айбыт аҕа буолабын», — диир поэт Василий Гольдеров ахтарын кытта сөбүлэстэххэ, кырдьык да өлөр доҕордуу этибит. Ананий үөрэҕэр орто этэ. Оччотооҕу оҕолор хоһоон суруйар «кыдьыктаах» буолаллара. Онтон матыахпыт дуо, «миигинниин биэс хааһах» диэбиттии биһиги эмиэ хоһоон айарбыт. Ол саҕана Ананий балайда уһун хоһоону суруйан бэлэхтээбитэ. Арай онтон билигин маннык күппүлүөт өйбөр хатанан хаалбыт:

Хайа эрэ халлаан улаҕатыгар

Чаҕылҕан уотунан сардыргыыр,

Этиҥ этэн сүрдүк лүһүгүрүүр.

Оо! Сүрэҕим ыалдьар, нүөлүйэр.

Онтон эмиэ хатылаан: «Сүрэҕим мөхсөр, өлөхсүйэр…» диэмэхтиир. Ити оччотооҕу кэмҥэ олус ыарахан турукка сылдьыбытын көрдөрөр курдук. Ананий эдэркээн, доруобай бэйэтэ сүрэҕэ-быара эрдэттэн сабаҕалаан, баҕар түүл-бит күүһүнэн төлкөлөөн эбитэ буолуо, Аҕа дойду «аанай-туонай» алдьархайдаах сэриитэ буоларын анааран этэн кэбиспит буолуон сөпкө дылы. Кини элбэх саҥата суох, оннук биллэ-көстө сатаабат сэмэй, сымнаҕас бэйэлээх киһи этэ. Ананий доруобай буолан Аҕа дойду сэриитигэр 1941 сыллаахха атырдьах ыйыгар барбыта. Улуустааҕы «Память» кинигэ 1-кы чааһыгар, 35 сирэйигэр: «13. Малышев Ананий Романович, Нижне-Амгинский с/с., признан в 1941 г., погиб 4.XI.1942 г., захоронен в д. Зубарева Зубцовского р-на Тверской обл.», — диэн суруллар.

Аны Д.Н. Гаврильев 1994 с. тахсыбыт «Албан аат» диэн кинигэтин 242 сирэйигэр маннык этии баар: «Малышев Ананий Романович – Таатта, Игидэй нэһилиэгэ, Калининскай уобалас, Зубцовскай оройуон, Зубарево дэриэбинэтэ. 1942 сыл сэтинньи 4 күнэ. 8-с стрелковай дивизия 229-с стрелковай полк штабын начальнигын көмөлөһөөччүтэ мл. лейтенант Баранов. Полевой почтата 42.

Хос быһаарыы: Араспаанньата уонна аата, аадырыһа чуолкайа суохтар: «Барлашов», «Тамлинский район, Иждайский сельсовет…». Саллаат аатын «Анатолий» ардыгар «Ананий» дэнэр… Малышев А.Р. – сураҕа суох сүппүтүнэн биллэр», — диэн.

Онон «Барлашов» диэни «Малышев», «Анатолий» диэни «Ананий», «Тамлинский район диэни «Таттанский район» уонна «Иждайский сельсовет» диэни «Игидейский сельсовет» диэн быһааран, Малышев Ананий Романович буолуон сөп диэбиттэр.

Оттон Дьокуускайга тахсыбыт «Память» кинигэ  III-с тонум 349 сирэйигэр, «М» буукубаҕа: «69. Малышев Ананий Романович, ряд. 229 СП, 8 СД, урож. Игидейского н-га Таттинского р-на, приз. Чурапчинским РВК, погиб 04.11.41., захоронен в д. Зубцово Зубцовского р-на Тверской обл.», — диэн суруллар, онтон ол анныгар: «70. Малышев Анатолий Романович, урож. Чычымахского наслега Таттинского р-на, приз. Чурапчинск. РВК», — диэн буолбут. Көрөрбүт курдук 4 сиргэ түөрт аҥы суруйуу баар, бу биир киһи буолара дуу, тус-туһунан киһи буолара дуу биллибэт, эмиэ да сураҕа суох сүппүт аатырар, эмиэ да көмүллүбүт курдук, көмүллүбүт буоллаҕына хайа уобаласка, хайа дэриэбинэҕэ көмүллэ сытара эмиэ чуолкайа суох, уобалаһын, дэриэбинэтин ааттара эмиэ уларыйа сылдьаллар.

Ону мин санаабар маннык таайа сатаан быһаарыы кими да астыннарыан табыллыбат. «Сураҕа суох сүппүт» киһи хайдах итинник көмүллүбүт аатырыай? Атын киһини буккуйбуттар. Ананий Игидэй нэһилиэгэр буолбакка Аллараа Амма нэһилиэгэр төрөөбүтэ, олорбута.

Ананий бэһис кылааска улахан убайын, учуутал Пантелеймон Романовиһы кытта Уус Маайа оройуонугар барсан үөрэнэ сылдьыбыттара. Кини биир убайа Саха АССР үтүөлээх учуутала Николай Романович ыалдьа сылдьан маннык ахтыбыттааҕа: «Уус Маайа оройуонуттан биир эмээхсин Ананий туһунан бэркэ токоолоһон суруйбутугар эппиэт ыыттым», — диэбиттээх. Сөп ээ, оччотооҕу бэһис кылаас оҕолоро син саастаах буолан, ол сиэринэн баҕар таптал уотун саҕан, судургу да соҕустук билсиһэ сылдьыбыт буолуохтарын сөп. Ол иһин сүтүктээтэҕэ, сааһырдар даҕаны…

Суруйуубун поэт Макар Хара хоһоонун:

«Сураҕа суох сүттэ – диэн, баҕар ким эмэ,

Суруйуо, үһүйээн хоту кэпсиэҕэ.

Истимэ  ол ону, күн ийэ, дьол кэмэ

Эргийэн туох буолта барыта биллиэҕэ», — диэн строкаларынан түмүктүүбүн уонна сэриигэ баран өлбүттэри уонна сэрии ветераннарын өссө төгүл чуолкайдыахха диэн этиилээхпин. Уопсайынан, Ананий сиэн аймахтара байыаннай чаастар архивтарынан сирдэтэн, кини ир суолун ирдиэхтэрэ, тор суолун торумнуохтара диэн эрэл санаалаах хаалабын.

ВасильевМихаил Иванович

«Айаным аргыстара». 2003 с.