Загрузка... |
Малышев
Леонид Николаевич Россия үтүөлээх учуутала, Саха республикатын үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ, Амма нэһилиэгин, Таатта улууһун бочуоттаах олохтоохторо |
1945 сыл бэс ыйын 20 күнүгэр Чычымахха төрөөбүтэ. Чычымах, Чөркөөх оскуолаларын бүтэрэн баран «Коммунизм» совхозка Харбалаах агробөһүөлэги тутууга сантехник көмөлөһөөччүтүнэн үлэлээбитэ. Харбалаах бастакы тутааччыларыттан биирдэстэрэ. 1964-66 сс. Советскай Армия кэккэтигэр сулууспалаабыта. 1965 с. Сэбиэскэй Армия кэккэтигэр сулууспалыы сылдьан бастыҥ комсомолец буолан «1941-45 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитин 20 сыла» юбилейнай мэтээлинэн наҕараадаламмыта.1967-73 сс. СГУ биолого-географическай факультетын бүтэрбитэ. Идэтинэн биология, химия учуутала. 1973-74 үө.дь. Чөркөөхтөөҕү юннатскай станцияҕа куруһуок салайааччытынан, Ытык-Күөл 8-с кылаастаах оскуолатыгар химия учууталынан үлэлээбитэ. 1974-75 үө.дь. Чычымах аҕыс кылаастаах, кэлин орто оскуолатыгар барыта 39 сыл, ол иһигэр 30 сыл директорынан үлэлээбитэ.
1987 с. СР үөрэҕириитин үлэһиттэрин IX съезтэрин, 1996 с. X съезтэрин делегата. 2000 с. Москва куоракка Бүтүн Россиятааҕы үөрэҕирии үлэһиттэрин мунньаҕын делегата
Наҕараадалара: СР үөрэҕириитин туйгуна, «Учууталлар учууталлара». «Дети Саха-Азия» стипендиата, «РСФСР үөрэҕириитин туйгуна», «Россия үтүөлээх учуутала», «Саха республикатын үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ» ааттар хаһаайына., 2000 с. СР «Оскуола бастыҥ директора» номинация хаһаайына, 2007 с. Амма нэһилиэгин, 2015 с. Таатта улууһун бочуоттаах олохтоохторо. Кэргэнэ Зоя Афанасьевна Чычымах оскуолатыгар өр сылларга үрдүк таһаарыылаахтык биология, химия учууталынан үлэлээбитэ. Кинилэр үс оҕолоохтор, сэттэ сиэннээхтэр.
***
50 сылтан ордук кэмҥэ бииргэ олоруу, бииргэ үлэлээґин, үс оҕону төрөтөн, элбэх сиэн эһэтэ-эбэтэ ааты сүгүү — бу дьол дии саныыбын.
Биһиги Леонидтыын 1968 сыллаахха СГУ биолого-географическай факультетыгар бииргэ үөрэнэ киирбиппит. Онно сылдьан харахпытынан хайҕаһан, сүрэхпитинэн сөбүлэһэн 1969 сыллаахха ыал буолбуппут.
Мин Малышевтарга кийиит буолан киирбитим дьолум дии саныыбын. Леонид төрөппүттэрэ, аймахтара биһиги үөрэхпититтэн тохтообокко бүтэрэр усулуобуйабытын олохтообуттара. Ол курдук аймахтарыгар Макаровтар олбуордарыгар дьиэ тутан биэрэннэр онно олорон оҕобутун Вераны эбэтэ киирэн көрөн туох да кыһалҕата суох үөрэхпитин 1973 сыллаахха бүтэрбиппит.
Биһигини тула однокурсниктарбыт, аймахтарбыт куруук бииргэ буолаллара. Леонид хаһан баҕарар дьоҥҥо көмөлөһөр үтүө хаачыстыбата, эйэҕэс, холку майгыта кинини табаарыстарын ортотугар инники сылдьарыгар кыах биэрэрэ.
1973 сыллаахха үөрэхпитин бүтэрэн Чөркөөххө юннатскай станцияҕа ананан кэлбиппит. Манна биһиги улахан уолбут Коля күн сирин көрбүтэ. Билбэт сирбэр эһээхэй оҕолоох киһиэхэ Леонид одноклассницата, юннатскай станцияҕа үлэлиир Федорова Зинаида, Армияҕа бииргэ сулууспалаабыт уола Прохоров Филимон кэргэнинээн Мариялыын күүс-көмө буолбуттара. Кинилэргэ махталбыт муҥура суох.
Ити сыл Леониды Ытык Күөл оскуолатыгар биологынан ыҥырбыттара, инньэ гынан сыл ортото Ытык Күөлгэ көспүппүт. Манна биһиги үтүөкэн киһиэхэ Слепцова Марина Иннокентьевнаҕа олорбуппут.
1974 сыл күһүнүгэр Леонид Чычымах аҕыс кылаастаах оскуолатыгар директорынан анаммыта. Онтон ыла харыс да сири халбарыйбакка кини төрөөбүт-үөскээбит дойдутугар Чычымахха 50-тан тахса сыл олорон, иккиэн биир оскуолаҕа үлэлээн кэллэхпит.
Леонид Николаевич кэлээт да сүрүн болҕомтотун оскуола материальнай-техническэй базатын бөҕөргөтүүгэ, тупсарыыга уурбута.
Оскуола ис-тас көстүүтүн тупсарыыга кыһыннары-сайыннары күүстээх үлэлэр буолаллара. Онно оскуола коллектива барыта: учууталлар, эр дьон сүрүн күүс буолаллара. Техүлэһиттэрдиин бука бары биир ордук хос саҥата суох тэбис-тэҥҥэ сылдьан үлэлиирбит. Кабинетнай системаны олоххо киллэриигэ сүрүн ирдэбил туруоруллубута. Ол курдук оройуоҥҥа, республикаҕа тиийэ биллэр кабинеттар баар буолбуттар. Кинилэртэн бастакынан Софронова Евдокия Ивановна салайааччылаах саха тылын уонна литературатын кабинетын, Михайлов Владимир Иннокентьевич салайааччылаах учебнай мастерскойу ааттаталыахха сөп. Оройуоҥҥа, республикаҕа бу кабинеттар үлэлэрин опыта тарҕанан элбэх семинардар ыытыллыбыттара. Кэлин начальнай кылаастар кабинеттара, естествознание, нуучча тылын уонна литературатын, математика, физика кабинеттара оҥоһуллубуттара. Кинилэргэ барыларыгар эмиэ элбэх семинардар ыытыллыбыттара.
Кабинеттар техническэй базаларын тэрийиигэ директор оруола улахан этэ. Кини районо, нэһилиэк салалтатын, үөрэх министерствотын, оройуон администрациятын нөҥүө сүүрэн-көтөн, кэпсэтэн тылын ылыннаран элбэҕи ситиспитэ.
Кэлин УПМ –учебно-производственнай мастерской тэрийэн үлэлэтэн элбэх станоктар, трактор булуллубуттара.
Леонид Николаевич директордыыр кэмнэригэр оскуола администрациятыгар элбэх киһи үлэлээн аастаҕа.
Малышева А.П., Сидорова А.М., Ефимов П.П., Гуляева В.Е., Кулаковская Н.Н., Иванова Д.Е., Прокопьева Л.В. о.д.а.
Бу кэмнэргэ оскуола Чычымахтан төрүттээх саха бастакы народнай поэта Серафим Романович Кулачиков – Эллэй аатын сүгэрин, аҕыс кылаастаахтан орто оскуола буоларын, мас оскуолаттан оройуоҥҥа бастакынан кэриэтэ таас оскуола тутулларын ситиһиллибитэ. Биэстии сыл буола-буола оскуола юбилейдара улахан тэрээһиннээхтик ыытыллыбыттара. Республиканскай «Хотугу сулус» конкурстар, «Кэскил» хаһыат күннэрэ ыытыллыбыттара. Бу оскуола администрациятын, коллективын, үөрэнээччилэрин бары биир киһи курдук тэрээһиннээх үлэлэрин түмүгэ. Маны тэрийэн, салайан ыытыы директортан улахан тутулуктаах буолара биллэр суол.
Ити барыта нэһилиэк администрацията, чуолаан А.А. Неустроев, районо сэбиэдиссэйдэрэ А.Р. Кулаковскай, Г.П. Решетников, улуус администрацията, үөрэх министерствота өйөөһүннэринэн, кинилэри кытта араас дистанцияларынан ылыннарыылаах кэпсэтии түмүгэ буолар.
Леонид Николаевич салайар кэмнэригэр методическай үлэҕэ болҕомто күүскэ ууруллубута. Районо методическай үлэтин специалистара Белина А.В., Охлопкова З.П, Саввин А.П., …. Н.Д.,көмөлөрүнэн, тэрээһиннэринэн элбэх семинардар ыытыллыбыттара.
Биһиги оскуолабыт Харбалаах оскуолатын (директор Иванов А.Н.), Чымнаайы оскуолатын (директор Арылахов О.И.) кытта сүбэлэһэн «Үс Амма оскуолалара» диэн методическай түмсүүнү тэринэн хардары –таары опыт атастаһан, семинардары, конкурстары ыытарбыт үтүө үгэскэ кубулуйбута. Манна директордар бэйэ-бэйэлэрин кытта өйдөһүүлэрэ, биир санаалаах буолуулара улахан оруоллаах уонна элбэҕи ситиһэр дии саныыбын.
Ол курдук кэлин Үс Амма методхолбоһук кэҥээн «Амма түмсүү» буолбута. Манна Таатта, Чурапчы, Амма улуустарын Амма өрүс үрдүгэр сытар оскуолалара киирэллэрэ. Хардары-таары оҕолору атастаһа сылдьан үөрэтэр этибит. Ол түмүгэр элбэх оҕо инники идэтин таларыгар көмө ыллаҕа.
Леонид Николаевич директорынан 30-тан тахса сыл үлэлииригэр саамай уһуннук Кулаковская Н.Н., Иванова Д.Е., Прокопьева Л.В. кытта администрация састаабынан олус таһаарыылаахтык үлэлээбиттэрэ. Кинилэр ити кэмҥэ араас саҥаттан саҥаны киллэрэн учууталлар үлэлэрин таһымын үрдэппиттэрэ. Республикаҕа тиийэ учууталлар үлэлэрин опыта тарҕаммыта.
Учуутал үлэлиир усулуобуйатын тэрийии директор сүрүн эбээһинэһэ. Кини хас биирдии үлэ хайысхатын администрациятын кытта дириҥник толкуйдаан, илдьиритэн баран олоххо киллэрэллэр, ирдииллэр.
Леонид Николаевич салайар ньыматын сүрүн тосхоло коллективы кытта уопсай тылы булуу, уопсай сүбэнэн туруроруллубут сыалы ситиһии буолар.
Чычымахха оскуола тэриллибитэ быйыл 115 сылын туолла. Ол кэмҥэ балайда элбэх сыл убайдыы-бырааттыы Малышевтар үлэлээн ааспыттара. Малышев Роман Николаевич үс уола – Пантелеймон, Георгий, Николай бары учуутал идэтин талан элбэх киһини билии аартыгар киллэрдэхтэрэ.
Кинилэр оҕолоро, сиэннэрэ эмиэ учуутал идэтинэн үлэлии сылдьыллар. Ол туоһутунан 2014 сыллаахха Саха Республикатын Бочуотун кинигэтигэр «Малышевтар учуутал династиялара» киллэриллибитэ. Бу туһунан туоһу суругу Леонид Николаевич оччотооҕу Президент Вячеслав Анатольевич Штыров илиититтэн тутар дьолломмута. 2014 с. уопсай педстаж 564 сыл диэн этэ. Бу билигин 600-тэн тахсыбыта саарбаҕа суох.
Биһиги 2019 сыллаахха кыһыл көмүс сыбаайбабытын бэлиэтээбиппит. Бу 50 сыл устата бииргэ үөрэнэн үрдүк үөрэҕи бүтэрэн, биир оскуолаҕа олохпут устата үлэлээн кэллэхпит.
52 сыл бииргэ олоруубут биһиги дьолбут. Дьиэ кэргэн бигэ туруктаах буолуутун, биир санаанан өйдөһүүтүн холобурунан биһиэхэ Леонид төрөппүттэрэ этилэр.
Улахан кыыс Святослана Николаевна киһи киэнэ кэрэмэһэ, майгы мааныта, бастыҥ далбар хотун этэ. Кини Аввакумов Владимир Яковлевичтыын 4 оҕону төрөппүттэрэ. Кинилэр оҕолорун бэйэбит оҕолорбутун кытта тэҥҥэ көрсөн, үөрүүбүтүн-хомолтобутун тэҥҥэ үллэстэн, үлэбитин-хамнаспытын бииргэ көмөлөөн үлэлиирбит.
Балтыбыт Людмила Николаевна оҕолору, сиэннэри иитиигэ биир сүрүн көмөлөһөөччүбүт. Кини начальнай кылаас учуутала буолан кыра оҕону кытта уопсай тылы түргэнник булар. Бары племянниктарын бэйэтин оҕолорун курдук иитиһэн, сүбэлээн-амалаан сылдьар.
Биһиги үс оҕолоох дьоллоох ыалбыт. Кыыспыт Вера экономист идэлээх, улахан уол Николай экономист, кыра уол Александр терапевт врач. Улахан кийиит Наталья экономист, кыра кийиит Лиана офтальмолог врач. Сиэннэрбит оскуола, детсад дьонноро. Биһиги олохпутун оҕолорбут, сиэннэрбит салҕыахтара турдаҕа.
Малышева Зоя Афанасьевна, Саха Республикатын үөрэҕириитин туйгуна, «За вклад в развитие Российского образования» орден III степенин кавалера, Саха Республикатын «Учууталлар учууталлара», «Учитель ученических признаний» анал бэлиэлэр хаһаайыннара, Амма нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо.
2021 с.