Малышев Николай Романович  (1915-1985) Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Албан Аат орден 3 степенэ, Аҕа дойду сэриитин 2 степеннээх орденын кавалердара, Саха АССР үтүөлээх учуутала

1915 с. олунньу 19 к. Боотурускай улуус 1 Дьохсоҕон нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Чычымах оскуолатыгар үөрэммитэ. 1929 с. оскуолаҕа маҥнайгы комсомольскай ячейка тэриллибитигэр биир бастакынан комсомолга киирбитэ. 1935 с. оскуолатын үөрэнэн бүтэрэн баран педагогическай үлэтин  саҕалаабыта. 1934 с. Уус- Маайа оройуонун Буор Хайа оскуолатыгар начальнай кылаас учууталынан, 1936 с.  Чычымах оскуолатыгар саха тылын уонна математика учууталынан үлэлээбитэ. Улахан дьону үөрэхтээһиҥҥэ активнайдык кыттыбыта. 1936 с. Чурапчы педучилищетын, 1940 с. Дьокуускайдааҕы педтехникуму   бүтэрбитэ.

Чурапчы педтехникумун студеннара. 1935 с.

Чычымах оскуолатын үөрэнээччилэрин кытта.  1937 с.

1942 с. Аҕа дойдуну көмүскүүр уоттаах сэриигэ ыҥырыллан барбыта. Московскай, Рязанскай, Смоленскай уобаластарынан сэриилэспитэ, отделение командира этэ. Смоленскай таһыгар ыараханнык бааһыран, сыл аҥара госпитальга сытан дойдутугар 1940 с. сааһыгар эргиллибитэ. Хорсун буойун бойобуой суолун Албан Аат орден 3 степенэ, Аҕа дойду сэриитин 2 степеннээх ордена, элбэх мэтээл кэрэһэлииллэр.

Таатта улууһун бэтэрээннэрэ Волгоград куоракка. 1975 с.

Төннөн кэлээт оскуолатыгар военруктаабыта. 1947 сылтан Чычымах оскуолатыгар директордаабыта. 1953 с. оччолорго улахан хаалыылаах Чымнаайы начальнай оскуолатыгар сэбиэдиссэйинэн ананан үлэлии тиийбитэ. Сыралаах үлэ түмүгэр аҕыйах сыл иһигэр оскуола иитэр-үөрэтэр үлэтэ тупсубута, материальнай базата бөҕөргөөбүтэ. Учууталлар олорор уопсай дьиэлэрэ, 25 миэстэлээх интернет саҥа дьиэтэ, көтөр иитэр дьиэ тутуллубута, 5 кылаас аһыллыбыта. Оҕолор оҥоһуктара, ол иһигэр толору сэбиргэллээх ат макета Москваҕа, Парижка быыстапкаҕа турбуттара, Бүтүн Союзтааҕы норуот хаһаайыстыбатын ситиһиилэрин быыстапкатыгар көрдөрүллүбүттэрэ.

Чымнаайы оскуолатын пришкольнай учаастагар үүннэрбит өлгөм үүнүүлэрэ

1957 с. «Саха АССР үтүөлээх учуутала» үрдүк аата иҥэриллибитэ. 1962 с. дойдутугар кэлэн пенсияҕа тахсыар диэри учууталлаабыта, директордаабыта. Общественнай үлэҕэ көхтөөхтүк кыттара.  Түөлбэнэн үлэни саҕалаабыта, нэһилиэк сэбиэтин, отделение салалтатын, партийнай тэрилтэни түмэ тардан хамсатар күүс буолбута. 1982 сылтан оройуоннааҕы «Коммунист» хаһыат штаты таһынан  корреспондена этэ. Нэһилиэккэ политическай агитаторынан, норуодунай хонтуруол бөлөҕүн салайааччытынан үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ.

1975 сылтан Саха сирин ЫБСЛКС обкомун иһинэн Революционнай, сэрии уонна үлэ албан аатын республикатааҕы кулуубун чилиэнэ. 1976 сылтан Бүтүн Россиятааҕы история уонна культура пааматынньыктарын араҥаччылыыр общество Алексеевскай оройуонунааҕы салаатын чилиэнэ. Нэһилиэккэ пааматынньыктары харыстыыр уопсастыба маҥнайгы сүһүөх  тэрилтэтин салайааччытынан ананан элбэх үлэни ыыппыта. Кини быһаччы салалтатынан гражданскай сэриигэ тыыннарын толук уурбут дьоҥҥо, Аҕа дойду Улуу сэриитигэр кыттыбыт биир дойдулаахтарбытыгар, Мэлдьэгэй дьаамыгар, Охотскай Перевозка тахсар суолга тоһуурга өлбүт буойуттарга пааматынньыктар туруоруллубуттара. Уус Маайа ревкомун председателинэн үлэлээбит, үрүҥнэр өлөрбүт,  Афанасий Григорьевич Попов уҥуоҕун кырамтатын Ноху үрэҕин «Сотокуонуттан» аҕалтаран пааматынньык туруоран харайбыттара.

Николай Романович нэһилиэк былыргытын үөрэтэн, сурукка тиһэн хаалларбыта билигин кыраайы үөрэтээччилэргэ көмө-тирэх буолар. Үгүс ахтыылары хомуйан, барытын ыраас буочарынан суруйан альбом гына тиһэн оҥорбутун нэһилиэк музейыгар, сорҕотун улуус архивыгар булан ааҕыахха сөп.  Сиэнэ Вера Леонидовна хомуйан оҥорбут «Сэмэй дьон сырдык сэбэрэлэрэ» диэн Николай Романович, Вера Васильевна сырдык кэриэстэригэр анаммыт кинигэҕэ “Кэнэҕэс кэнчээри ыччаппар, кэннибэр хаалларар кэриэһим буолуохтун” диэн бэйэтэ суруйбут тылларынан төбөлөнөн ити үлэлэр эмиэ киллэриллибиттэрэ.

Кэргэнэ,  Вера Артемьевна Васильевна, алын кылаас, биология, математика учууталынан Чымнаайы, Чычымах оскуолаларыгар таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Улахан кыыстара Светослана Николаевна СӨ доруобуйатын харыстабылын туйгуна, өр сылларга балыыһаҕа, детсадка сиэстэрэнэн үлэлээбитэ. Уоллара Леонид Николаевич Малышев РСФСР үөрэҕириитин туйгуна, Россия үтүөлээх учуутала 30 сыл эҥкилэ суох Чычымахха оскуола директорынан үлэлээбитэ. Кыра кыыстара Людмила Николаевна СӨ үөрэҕириитин туйгуна, Үөрэҕирии систиэмэтин Бочуоттаах ветерана. Кийииттэрэ Зоя Афанасьевна өр сылларга үрдүк таһаарыылаахтык химия, биология учууталынан үлэлээбитэ. СӨ үөрэҕириитин туйгуна, «Старшай учуутал», «Учууталлар учууталлара».  Малышевтар сиэннэрэ эмиэ бары дьоннорун олохторун дьоһуннук салҕыыллар.

Литература:

Малышевтар – удьуор учууталлар, салайааччылар : С.Р. Кулачиков – Эллэй аатынан Чычымах орто оскуолатын 100 сыллаах үбүлүөйүн көрсө / [техн. ред. Т. Степанова] . – Дьокуускай : / [и.с.], 2006 . – С. 52.

   Сэмэй дьон сырдык сэбэрэлэрэ / / [хомуйан оҥордо В.Л. Малышева] . – Дьокуускай : [и.с.], 2015 . – 319 [1] с.

Төрдүс уол Николай Романович Малышев // Эрэҥэстэй удьуордара – Молоһуоктар : / [хомуйан оҥордулар С.Г. Малышева, Л.Н. Малышев] . – Дьокуускай : Алаас, 2014 . – С. 41-42.

***

Васильев, М. Общественнай корреспондент этэ / М. Васильев // Таатта . – 1998 . – Тохсунньу 19 к.

Ефимов, П. Малышев Николай Романович // Сүгүрүйэр сырдык кыһабыт : С.Р. Кулачиков – Эллэй аатынан Чычымах оскуолатын 100 сыла / Г.П. Бястинов-Дьулурҕа. – Дьокуускай : Бичик, 2006 . – С. 93-94.

Козлова, А. Фронтовик учууталга үөрэммитим / А, Козлова // Таатта . – 2014 . – Ахсынньы 14 к. – С. 4.

Малышев Николай Романович // Кыайыы кынаттаах Албан аат тыыннаах : Таатталар Аҕа дойдуну көмүскүүр сэриигэ. Т. 1 / [хомуйан оҥордо С.И.Беркина; ред. И.А. Сивцева] . – Ытык Күөл : “Таатта” хаһыат редакцията, 2015 . – С. 46.

Миронов, Н. Сүрэхтэн сүппэт сүдү дьон / Н. Миронов // Таатта . – 2012 . – Ыам ыйын 4 к. – С. 2.