Комсомол эдэр сааһым

1954 с. ахсынньыга комсомолга олус долгуйан, куттана-куттана мунньахха кэлбиппит, мин, Самыров Афоня уонна Степанова Тамара. Оскуола үрдүнэн комсомолецтар мустан Семен Захаров, Хатылыкова Зина, Бястинова Маша боппуруос бөҕөнү биэрэн олуйан-моһуйан ыйыппыттара. Ити сыл күһүнүгэр миигин учком бэрэссэдээтэлинэн талбыттара. Үөрэххэ ситиспэттэри кытта сытыытык дьүүллэһэрбит. Комсомоллар субботниктары, бырааһынньыктары, араас вечердэри тэрийэрбит. Ордук Кулаковская Рая, Посельская Рево, Дарбасова Таисия, Иванова Нина, Большакова Шура кытталлара. Спортка Канаев Сеня, Большаков Володя, Кулаковскай Атос, Булдаков Ганя, Миронова Аня, Федоров Кузя элбэх бириэмэлэрин аныыллара, элбэх күрэхтэһиилэргэ кыайыылаах буолаллара.

1956 с. атырдьах ыйыгар Советскай Армияҕа сулууспалыы барар буолбутум. Нэһилиэк кулуубун сэбиэдиссэйэ, комсомол сэкэрэтээрэ Кысалгинов Григорий Лукич атаарыы биэчэрин тэрийэн Миронов Гоша биһиэхэ чымадаан бэлэхтээн ыыппыттара. Олус үөрбүппүт. Армияҕа 1958-1959 сс. Комсомольскай бюро чилиэнэ этим.

Армияттан кэлэн баран 1960-61 сс. Нэһилиэк комсомольскай сэкэрэтээринэн талыллан үлэлээбитим.

 Иванов Егор Пантелеймонович, Амма нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо, СӨ бочуоттаах бэтэрээнэ.                     2013 сыл, кулун тутар 5 күнэ

***

Миронов Павел Христофорович (1916-1999)

1928 с. оскуолаҕа үөрэнэ киирбит уонна 1936-37 үө.сс. Чычымах  сэттэ кылаастаах оскуолатын бүтэрбит. Оскуолаҕа Павлов П.Н., Сабунаев М.М., Сабунаева Н.А. Баланов А.Д., Кузьмин И.В., Данилов В.Е. уонна 7 кылаас үөрэнээччилэрэ Малышев Е.Р., Винокуров В.Е. үөрэппиттэр.

«1932 с. пионерга, 1934 с. комсомолга киирбитим. Оччотооҕу оҕолор бырааһынньыктарга нэһилиэккэ кэнсиэр, сороҕор испэктээкил көрдөрөр этибит. Ыраас олох иһин охсуһарбыт — туспа соттор, туспа утуйар таҥас наадатын өйдөтөрбүт. Киһи барыта ааҕар-суруйар буоларыгар улахан агитацияны ыытар этибит. Колхозка киирдэххэ олох тупсарын туһунан агитациялаан нэһилиэк мунньаҕар тыл этэр этибит», — диэн ахтыытыгар суруйбут.

Павел Христофорович 1938 с. Дьокуускайга 6 ыйдаах комсомол обкомун пропагандистары бэлэмниир курсугар киирэн үөрэммит. Ити сыл кыһыныгар Уус Аммаҕа Уодай, Чымнаайы, Төрүт ыччаттарын мунньан полит куруһуок тэрийэн үөрэппит. Ити сыл элбэх ыччат комсомолга киирбиттэр.

***

1954 с. И.В. Николаев «Коммунизм» колхуоһу Чөркөөх колхуоһун холбуур туһунан тыл көтөхпүтүн эдэр ыччат өйөөбүтэ.

Сотору Чычымахха холбоһуктаах комсомольскай мунньах буолбута. Саҥа састаабы талыы боппуруоһа көрүллүбүтэ. Биһигиттэн Филатова Анна Семеновна диэн ветерианр кыыс барбыта. Ол кэмҥэ биһиги, Чөркөөхтөр, Булудьумаҕа кыстаан олорорбут. Мин ол мунньахха доярканы солбуйа сылдьар буоламмын барбатаҕым. Саҥа комсомольскай сэкэрэтээринэн Цой Максим талыллыбыт этэ. Чилиэннэринэн Чөркөөхтөн мин, Чычымахтан Иванов Егор, Чымынаайыттан Самыров Афоня, Победаттан Петров Клим, Төрүттэн Кириллина (Алексеева) Светлана талыллыбыттара. Онно миигин II секретарынан оҥорбуттара. Маҥнайгы комитет мунньаҕын Төрүккэ оҥорбуппут. Былаан Харбалаах тутуутун тула буолбута уонна кыстыгы этэҥҥэ туоруур дьаһаллар ылыныллыбыттара.

Сайынын сир тоҥуор дылы Харбалаах-Ытык Күөл суолун оҥоһуутугар С-100 тракторынан Иванов Е.П.. Винокуров В.П. буолан үлэлээбиттэрэ. Харбалаах тутуутугар комсомольскай биригээдэ тэриллэн, салайааччынан Теряков Василий анаммыта.

Ол сайыныгар Чурапчыга улахан ыһыах буолбута. Биһиги 30 ыччаты илдьэ күрэхтэһэ барбыппыт. Бары отделениеттан түмсэн көхтөөхтүк кыттыбыппыт. Мин 1968 сылга дылы комсомол комитетыгар эҥкилэ суох үлэлээбитим.

Иванова Акулина Прокопьевна, СӨ үөрэҕириитин бочуоттаах үлэһитэ, Амма нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо.

Кулун тутар 5 күнэ, 2013 сыл. Чычымах

***

«Коммунизм» совхозка үлэлээбитим туһунан ахтыы

1983 сыллаахха «ЯСХТ по подготовке руководящих кадров колхозов и совхозов» үөрэнэн бүтэрэн дойдубар үлэлии кэлбитим. «Коммунизм» совхозка инженер мелиораторынан үлэҕэ ылбыттара. 1983 с. октябрьга ыйтан «Коммунизм» совхозка комсомол секретарынан талыллан үлэбин саҕалаабытым. Онно оройуоннааҕы комсомол райкомун секретара М.Л. Архипов этэ. Мин иннибинэ «Коммунизм» совхоз комсомолун секретара Толстяков Николай Гаврильевич этэ. 1985 сыллаахха «Коммунизм» совхоз директорын туруорсуутунан кини дьаһалыгар көһөрбүттэрэ.

«Коммунизм» совхозка үлэлиир кэмнэрбэр үлэ сүрдээх элбэх этэ. Араас тэрээһиннэр, саҥа саҕалааһыннар бөҕө буолаллар этэ. Уолаттар доярынан үлэҕэ тахсаллар этэ. Ол курдук, Чымнаайыттан Айаал Макаров, билигин «Мясной двор» директора, Одинцов Саша доярдыы тахсыбыттара. Чычымахха субан сүөһү көрүүтүгэр уолаттар үлэлииллэр этэ.

Малышев Егор Порфирьевич салалтатынан совхозка бастыҥ көрдөрүүлээх этилэр. Чычымах отделениетыгар оскуоланы бүтэрэн уолаттар, кыргыттар ыанньыксытынан отделение араас үлэтигэр олус көхтөөхтүк, таһаарыылаахтык үлэлииллэрэ. Сарсыарда 4 чаастан үлэлэрэ саҕаланара. Биригэдьиирдэрэ Беркин Иван Иванович этэ. Ол курдук эдэр уолаттар механизированнай звеноҕа эмиэ үрдүк таһаарыылаахтык үлэлииллэрэ. «Көрдөрүүлээххэ» Андросов Павел Павлович салайааччылаах аренданан ыанньык сүөһү көрүүтүгэр уолаттар үлэлээбиттэрэ, үрдүк көрдөрүүнү ситиспиттэрэ.

Ахтыыны оҥордо Неустроев Арсен Арсеньевич, Амма нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, гражданскай килбиэн, “СӨ комсомолун 90 сыла” бэлиэ хаһаайына.

Кулун тутар 10 күнэ, 2013 сыл. Чычымах.

***

1950-57 сыл. Бу кэмҥэ комсомол диэн өйдөбүл олус күүстээх суолталааҕа, эппиэтинэстээҕэ. Оччолорго комсомолга киирии туһугар эмиэ хорсун быһыы этэ. Бары моһолу ааһан комсомол кэккэтигэр киирдэххинэ билиэккин ыла Ытык-Күөлгэ тахсарыҥ биир мүччүргэннээх сырыы буолара. Ол кэмҥэ таҥас-сап мөлтөх буолан оҕолортон уларсан киэргэнэн тахсарбыт. Мин Рая Кулаковская тыс этэрбэһин уларсан (мин эрэ буолуо дуо? Үгүс кыыс уларсан кэппитэ ол тумсугар уонна оһун иннигэр оҕуруолаах этэрбэһин) толору дьоллонон, киһиэхэ тэҥэ суох маанытык сананан Ытык-Күөлгэ массыына үрдүгэр айаннаан, билиэппин ылан, сүрэҕим таһыгар анал тигиллибит сиэпкэ уктан харыс үрдээн киирбиппин билигин да көтөҕүллэ, астына саныыбын. Ол күнтэн ылата олоҕуҥ укулаата тосту уларыйар. Сүрэҕэлдьиир, үөрэххэр кыһаллыбат, уруогу куоттарар, бэрээдэги кэһэр букатын табыллыбат. Чычымахха даҕаны чаҕылхай үөрэхтээх, үлэлээх комсомолецтар бааллара.

«Коммунизм» колхоз маҥнайгы босхоломмут комсомольскай сэкэрэтээринэн Дарбасова (Павлова) Таисия Гаврильевна үлэлээбитэ. Ити 1957-1958 сс. этэ. Тараҕанаҕа маҥнайгы ыччат-комсомольскай ферматын, нэһилиэнньэттэн харчы хомуйан сибиинньэ ферматын тэрийбиттэрин, хайыһарга күрэҕи, Уодайга концердыы баралларын, онуоха биэссэринэн, сиэстэрэнэн үлэлии кэлбит нуучча кыргыттара үлэҕэ-көргө көхтөөхтүк кытталларын кэпсиир. «Саамай актыыбынай комсомолецтарым – Кысалгинов Гриша, Аргунов Володя, Миронов Володя, Посельскай Егор, Меккюсяров Петя, Данилов Мороз этилэрэ. Агитбригаданан элбэхтик сылдьарбыт. Концерт да көрдөрөрбүт, агитация да ыытарбыт, үлэҕэ да көмөлөһөрбүт», -диэн үөрэ-көтө кэпсиир Таисия Гаврильевна.

1961 с. Иван Васильевич Николаев «Коммунизм» колхоз агрономунан үлэлии кэлбит эдэр киһи тылланан председателинэн буолбута. Ити саас онуһу бүтэрэр оҕолоору производствоҕа тахсыҥ диэн ыҥырбыта. «Школа-производство-вуз» — диэн ыҥырыы өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн дуорайбыт кэмэ этэ. Иван Васильевич хас биирдии оскуоланы бүтэрэр оҕо дьиэтигэр сылдьан кэпсэтэн, оҕо сөбүлэҥин ылбыта. Онон биһиги оскуоланы бүтэрээт колхозка үлэлии тахсыбыппыт. Күһүнүгэр Дагдаайыга быраҕыллыбыт хотону өрөмүөннээн ыччат-комсомольскай ферматын тэрийбиппит. Онно старшайдарынан кэргэннии Мотрена Еремеевна, Павел Романович Мироновтар, ыанньыксыттарынан Евдокия Поликарповна Сивцева, Татьяна Яковлевна Захарова, Анастасия Егоровна Канаева, Любовь Николаевна Григорьева, Татьяна Васильевна Нюрова (Ефимова), Александра Егоровна Васильева (Филатова), ньирэй көрөөччүнэн Мария Егоровна Мамина (Сергеева), үүт тутааччынан Клавдия Иннокентьевна Михайлова, фуражирынан Николай Прокопьевич Галимуллин, биригэдьииринэн Степан Егорович Малышев буолан үлэлээбиппит. Ити кэмҥэ нэһилиэк комсомолун сэкэрэтээринэн Егор Пантелеймонович Иванов трактористыы сылдьан үлэлээбитэ. Үлэ-хамнас күөстүү оргуйбута, ситиһии да баара. Колхуос сопхуос буолбута, хамнас кыра да буоллар харчынан кэлбитэ. Иван Васильевич үлэтин кимиэллээхтик былаанныыра. Үөрэххэ барар сорох оҕолору кытта сопхуоһугар наадалаах специальностарга дуогабардаһан ыыталаабыта. Ыйга 50 солк. стипендия анаабыта. Ити оччотооҕуга улахан харчы этэ.

Онтон 1963 с. аны Харбалаахха агрро-бөһүөлэк тутабыт диэн республикаҕа ыччат-комсомольскай тутуутун саҕалаан ыҥырыы таһаарбыттара. Дьэ, онно республика араас муннугуттан эдэр ыччат бөҕө кэлбитэ. Ол кэмҥэ комсомолецтары Чычымах комсомолун сэкэрэтээрэ Хатылыкова Елизавета Анисимовна көрсүбүтэ. Үлэ республиканы долгутар гына ньиргийбитэ. Чычымах элбэх үлэһитэ эдэрдиин-кырдьаҕастыын туруммута. Улахан кыамталаах техника кэлбитэ, суол оҥоһуута саҕаламмыта. Чычымах- Ытык –Күөл суолун оҥоһуутугар комсомолецтар “Т-100” тыраахтарынан Е.П. Иванов, В.П. Винокуров үлэлии барбыттара.

Чычымахха самолеттар куораттан быһа кэлэн түһүтэлиир буолбуттара. Кубус-кураанах сиргэ типовой дьиэ-уот бөҕө дьэндэспитэ. Аҕыйах сылынан «Коммунизм» совхоз киининэн Харбалаах буолбута. Онно республика бастыҥ ыччата, комсомола үлэлээн, ыал буолан олохсуйбуттара.

1968-69 сс. КАМАЗ собуотун тутуутугар союз үрдүнэн ыччат-комсомольскай хамсааһыны биллэрбиттэригэр Чычымах аҕыс кылаастаах оскуолатын бүтэрэр комсомол кыргыттар онно үлэлии бараары баҕаларын биллэрбиттэрин, ол тутууга кыргыттары ылбаппыт диэн тохтоппуттара. Ол Валя Кулачикова, Валя Афанасьева, Катя Канаева, Зоя Малышева, Тоня Малышева уонна да атыттар этилэр. Көр, комсомол, эдэр саас оннук көхтөөх, эрдээх санаалаах, инникигэ дьулуурдаах буоллаҕа.

1987 сыл. Бу сыл «Сүөһү үлэтигэр эр дьон эрчимнээх илиилэринэн» диэн девиз күөрэс гыммыта. Ону Павел Павлович Андросов иилэ хабан ылан сэттэ киһилээх үлэтин саҕалаабыта. Фермаларын «Аргыс» диэн ааттаабыттара. Бастакы сылларыгар 110 уулаах тиҥэһэни ылбыттара уонна биирдии тиҥэһэттэн 2000 кг үүтү ыахпыт диэн дуогабардаспыттара. Уолаттар биэрбит бигэ тылларын аһары толорбуттара. Биирдии тиҥэһэттэн 2117 кг үүтү ыаннар куоталаһыыга кыайыылаах тахсыбыттара. Райкомол грамоталарынан, «Урал» вахтовай автобуһунан, араас фондаларынан, омук сиригэр сынньана барар путевканан наҕараадаламмыттара. Уолаттар сэттэлэр, путевка биир. Луоттаспыттара. Путевканы Харлампьев Гоша туппута. Бу бааллар ол уолаттар уонна биир кыыс:

1. Андросов Павел Павлович
2. Аввакумов Василий Николаевич
3. Жараева (Канаева) Агафья Николаевна
4. Кириллин Константин Константинович
5. Софронов Валерий Лаврентьевич
6. Харлампьев Егор Михайлович
7. Егоров Руслан Никитич
8. Колесов Дмитрий Федорович

Комсомол эстиэр диэри Чычымах комсомолецтара үлэҕэ, үөрүүгэ инники күөҥҥэ сылдьыбыттара, Ону бу эдэр 80-с сыллар комсомолката Татьяна Ивановна Посельская холобуругар көрөбүт. 1986 с. оскуолаҕа комсомольскай тэрилтэ секретара, уобаластааҕы XXXIII комсомольскай конференция делегата, семинар кыттыылааҕа, Алексеевскай райкомолун чилиэнэ, “90 лет ВЛКСМ Якутии” бэлиэ хаһаайката.

Дьэ, бу курдук комсомол 60-64 сыл устата дьону күүрээннээх үлэҕэ, тахсыылаах дабайыыга, инники кэрдиискэ угуйа,ыҥыра, кырдьык даҕаны дьон сүрэҕин, күүһүн-уоҕун, кыаҕын түллэҥнэтэ күүрдэр, умайар уот сулус буолбута. Сайдыы үрдүк кэрдииһигэр таһаарбыта, холооно суох хорсун быһыыны оҥорбута. Уруй буоллун ол күүрээннээх кэмнэргэ !

Татьяна Васильевна Ефимова (Нюрова)- педагогическай үлэ бэтэрээнэ, Амма нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, “СӨ норуот уус-уран айымньытыгар кылаатын иһин” анал бэлиэ хаһаайката.

Кулун тутар 10 күнэ, 2013 сыл. Чычымах