Арассыыйаҕа биллэриллибит Уһуйааччы сылыгар биир дойдулаахпыт, саха бастакы үөрэхтээх учууталларыттан биирдэстэрэ, Эллэйи, Амма Аччыгыйын, Бэс Дьарааһыны, Сэһэн Болону о.д.а. саха норуотун ааттаппыт  дьоммутун билиигэ-көрүүгэ сирдээбит Павел Афанасьевич Николаев  төрөөбүтэ 135 сылын туолла.  Кулун тутар 3 күнүгэр дьылҕа хаан ыйааҕынан дойдутуттан тэйэн атын сиргэ олохсуйбут, ол эрэн төрөөбүт-үөскээбит, улааппыт, силис тардыбыт сирин Чычымаҕын, үтүө-мааны дьонун-сэргэтин үйэтин тухары  ахта-саныы, сүрэҕэр илдьэ сылдьыбыт ытык биир дойдулаахпыт туһунан буруолуу сылдьар “Учуутал Павел Николаев – Буоссап уола” диэн  кинигэ биһирэмэ буолан ааста.  

Дьоллоох дьоро түһүлгэҕэ Дьокуускай куораттан, Кыйыттан, Чөркөөхтөн Павел Афанасьевич Николаев сыдьааннара, хаан- уруу аймах дьонноро  — сиэнэ Наталия Андреевна Грязнухина, хос сиэннэрэ Анна Павловна Черосова, Наталия Семеновна Захаркина, Гея Семеновна Корнилова, сиэн күтүөттэрэ Сергей Федорович Кладкин, Иван Иванович Шамаев, хос сиэн оҕолор, Дьокуускайтан, Чөркөөхтөн, Ытык Күөлтэн, Харбалаахтан кыраайы үөрэтээччилэр, нэһилиэк олохтоохторо муһуннулар.

Павел Афанасьевич докумуоннара, суруктара, конспектара, хаартыскалара, кини туһунан ахтыылар, ыстатыйалар, архыып докумуоннара киирбит “Учуутал Павел Николаев – Буоссап уола”  кинигэни хос сиэннэрэ Анна Павловна Черосова, Гея Семеновна Корнилова хомуйан оҥорбуттар. Дьокуускай куоракка «Дани-Алмас» издательствоҕа дьоҕус ахсаанынан бэчээттэнэн тахсыбыт.

Күндү ыалдьыттарбытын Чычымах музей-комплексыгар колокол тыаһынан көрүстүбүт.   Долгутуулаах дьоро тэрээһин  Данил Афанасьев –Талба алгыһынан арылынна. Ыалдьыттар музей –комплекска баар маҥнайгы оскуоланы, А.Е. Кулаковскай- Өксөкүлээх Өлөксөй балаҕанын, С.Р. Кулачиков- Эллэй музей-дьиэтин, Николаевскай таҥара дьиэтин көрдүлэр.

Салгыы С. Р. Кулачиков-Эллэй аатынан орто оскуолаҕа кэлбит ыалдьыттары  педагогическай үлэ ветерана Татьяна Васильевна Ефимова алаас дыргыл сыттаах отунан буруолатан арчылаан,  арыылаах саламаатынан айах тутан, ыалдьыттарга хобо чуораан тыаһаттаран көрүстүлэр.

“Учуутал Павел Николаев – Буоссап уола” кинигэ биһирэмин  дьоро түһүлгэтин олохтоох оскуола учууталлара А. В. Христофорова, Д. А. Налыяхова иилээн-саҕалаан ыыттылар. Биһирэм А. П. Черосова кинигэни билиһиннэриитинэн саҕаланна. Амма нэһилиэгин баһылыга С.С. Соров, оскуола директора А.А. Миронов кинигэни хомуйан оҥорбут Павел Афанасьевич сиэннэригэр махтал суруктары туттартаатылар. Ыалдьыттар Степан Степановичка кинигэ тахсыытыгар көмөтүн иһин махтал суругу, кинигэ тахсарыгар матырыйаалынан көмөлөспүт дьонноругар өйдөбүнньүк бэлиэлэри туттардылар.

Биэс чаастан ордук кэмҥэ ыытыллыбыт кинигэ биһирэмигэр элбэх тыл этилиннэ, үтүө түгэнинэн “Айылгыына” ансаамбыл эҕэрдэлээн ыллаата, оскуола оҕолоро Амма Аччыгыйа «Сааскы кэм» романыттан Павел Николаев прототибыгар Дьэким Суостапка туһуламмыт түгэннэри сыаҥкаҕа оонньоон  көрдөрдүлэр. Оскуола учууталлара Павел Афанасьевич бэлиэтээһиннэринэн ырытыыны оҥорон кини чахчы да наука бары хайысхаларыгар дириҥ билиилээх, киэҥ көрүүлээх, айылҕаттан айдарыылаах учуутал буоларын сырдаттылар.  Кыраайы үөрэтээччи, ветеран учуутал М. П. Табунанова слайданан презентация оҥорон П. А. Николаев Чычымахха үөрэммит, народнай училищеҕа үлэлээбит сылларын, үөрэппит оҕолорун туһунан сиһилии кэпсээтэ.

Ветеран учууталлар Т.В. Ефимова, З.А. Малышева, А.К. Васильева, кыраайы үөрэтээччилэр С.Ф. Кладкин, М.А. Попова, А.М. Тарбахов, М.А. Ефимова, Д. Н. Мосорин, И.Р. Бястинова, И. В. Харлампьева о. д. а. кинигэ тула санааларын үллэһиннилэр. Тыл этээччилэр  Павел Афанасьевич оччотооҕу кэм интеллигенциятын биир чаҕылхай бэрэстэбиитэлэ, саха норуотун сүдү дьонун үөрэппит, элбэх дьон, олор истэригэр нэһилиэкпит Малышевтар, Мироновтар учууталлар династияларын саҕалааччылара үөрэхтэнэллэригэр бастакы оҥкулу уурбут улахан Учуутал буоларын, “Учуутал Павел Николаев – Буоссап уола” кинигэ  иитэр-үөрэтэр суолтата үрдүгүн  бэлиэтээтилэр. Физика, математика наукаларын дуоктара И.И. Шамаев Павел Афанасьевич олоҕун үөрэтиитин, кини олорбут кэминээҕи быһыыны-майгыны  анааран дириҥ ис хоһоонноох этиини оҥордо, өссө биир дьоҕус кинигэни таһааран киэҥ араҥаҕа тарҕатыахха сөбүн эттэ, бэйэтэ суруйбут “Төлкөнү түстүүр түгэннэр”, хомуйан оҥорбут “Народный учитель Михаил Алексеев” уонна ыстатыйата киирбит “Олох туһугар туруулаһыы” кинигэлэри Чычымах олохтоохторугар бэлэх уунна. Д. Н. Мосорин бэйэтин этиитигэр кинигэ биһирэмин Павел Афанасьевич Николаев үтүө аатын тилиннэрэр эрэ буолбакка, уопсастыбаҕа учуутал оруолун үрдүктүк сыаналыыр тэрээһин курдук көрдүм диэн санаатын эттэ.

 Павел Афанасьевич сиэнэ Наталия Андреевна Грязнухина тэрээһинтэн олус долгуйан туран махтанна. Кинигэни хомуйан оҥорбут Анна Павловнаҕа, Гея Семеновнаҕа  хос эһэлэрин аатын үйэтиппиттэринэн, нэһилиэк историятын сырдатыыга кылааттарын киллэрбиттэринэн элбэх махтал тыллара туһуланнылар. Манна даҕатан эттэххэ, кинилэр ааспыт сайын  П. А. Николаев  күннээҕи олоҕун суруммут дневнигин бэлэмнээн кинигэ оҥорон бэчээттэтэн  таһаарбыттара. Бу дневниккэ Павел Афанасьевич тус бэйэтин олоҕун,  санаата муунтуйуутун, үөрүүтүн таһынан, Чычымах дьонун-сэргэтин  туһунан суруллар.

Дьоро күн биир долгутуулаах түгэнинэн кэлбит ыалдьыттар П. А. Николаев маҥнайгы кэргэнинэн- эбэлэринэн, Марфа Романовна Афанасьеванан аймахтарын кытта билсэр-көрсөр түгэннэрэ буолла. Марфа Романовна бииргэ төрөөбүт балтын Татьяна Романовна сиэннэрэ О. З. Никонова, О. Р. Барашкова, хос сиэнэ Е. В. Павлова кэлэн хаан-уруу аймахтарын кытта билсистилэр. Оксана Рустемовна слайданан презентация оҥорон эбээтиттэн Татьяна Романовнаттан саҕалаан бары аймахтарын туһунан сиһилии билиһиннэрдэ.

Маны таһынан кэлбит ыалдьыттар Марфа Романовна атын хаан-уруу аймахтарын — биэс бииргэ төрөөбүт Афанасьевтар сыдьааннарын кытта көрүстүлэр. Аймахтар төрүччүгэ көрдөрөн кимтэн төрүттээхтэрин билиһиннэрдилэр. Мустубут аймахтартан аҕа саастаахтара, дьоро күнү алгыһынан арыйбыт Данил Егорович Афанасьев  бэйэтин ырыатынан эҕэрдэтин тириэртэ.

Үөрүүлээх, долгутуулаах түгэннэри тосхойбут дьоро күн дьоллоох түһүлгэтэ саха норуодунай суруйааччыта Амма Аччыгыйа учууталыгар Павел Афанасьевич Николаевка анаан суруйбут  “Маҥнайгы учууталбар” ырыаны күргүөм толоруунан түмүктэннэ.