Хаан тохтуулаах ыар кыргыһыы Старай Русса оройуонун Ильмень күөлүгэр буолбута. Саха сирин дьонноро 188-с стрелковай дивизия 19-с, 20-с, 21-с туспа хайыһар биригээдэригэр киирэн сэриилэспиттэрэ. 1943 сыл аҥардас 19-с туспа хайыһар биригээдэтигэр 393 саха баара. Биригээдэ Ильмень күөл мууһугар ытыалаһа сыппыт. Мууһу өстөөх үлтү буомбалаан байыас үксэ ууга тимирбит. Новгород уобаластааҕы сэбиэтэ ити биригээдэ өлбүт буойуннарын 1967 сылга Ильмень күөл үрдүгэр пааматынньык тутан үйэтиппитэ.  Онно: «1943 сылга Старай Русса оройуонун босхолуур иһин кыргыһыыларга өлбүт Саха сирин буойуннарыгар үйэ-саас тухары  албан аат» диэн суруллубут.

«1943 с. олунньу 23 күнүгэр 19-с туспа хайыһар биригээдэтэ Ильмень күөл мууһун устун түүн, өстөөххө биллибэккэ киирэн 3 көстөөх сири сатыы хааман, сарсыарда халлаан сырдыыта күөл нөҥүө биэрэгэр тахсыахтаахтара. Онно немецтэр ылан олорор дэриэбинэлэрин өмүтүннэрэн саба түһэн ылыахтаахтаахтара. Ол күн 40-с туспа хайыһар биригээдэтэ көмөҕө кэлэн Шимск диэн күөл биэрэгэр турар сүрүн пууну былдьыахтаахтара. Шимскэйинэн нөҥүө Новгород-Старай Русса куораттары холбуур буор суол ааһара. Өстөөхтөр сүрүннээн бу буор суол устунан турар дэриэбинэлэргэ олороллоро.

Ильмень күөл тулатынааҕы дэриэбинэлэргэ немец сэриилэрэ 1941 с. бүтүүтүттэн баһылаан олороллор. 12-с гвардейскай стрелковай корпус, бу туһаайыынан сэриини салайбыт корпус  былааны оҥорбут штаба саамай улахан сыыһаны  оҥорбут буолуохтаах. Корпус салалтата бэлэмэ суох олорор өстөөхтөргө өмүтүннэрэн саба түһэн кыайыыны ситиһэргэ диэн өйдөөхтөр эбит. Кинилэр сатаммат түбэлтэтигэр диэн резервэни олохтооботохтор. Сүрүн сыыһаларынан Бершечь лааҕырга күүстэрэ-уохтара эстэн хаалбыт сэрииһиттэр туох кыахтаахтарын сиитэ билбэтэхтэр. Бершеккэ эрэ буолуо дул, бу биригээдэ 20-чэ хонукка Ильмень күөл чугаһыгар да кэлэн баран, түүнүн аайы сатыы хааман тахсыбыттар. Түүн айаҥҥа туралларыгар ыарахан сүгэһэри, хайыһары, маҥан халааты кэтэн илдьэ барыахтаахтар. Ильмень күөл толору уулаах, намыһах туруору сыырдаах күөл. Кыһыҥҥы тыал күөл мууһугар хаары тохтоппокко үрэ турар буолан, оччолорго муус үрдэ сыгынньах, килэтэ сытар эбит. Өссө мэһэйдээх сирдэргэ тыал хаары чөмөхтөөн обургу үрдүктээх арҕас гына таптайбыт. Ол дьаптала ыга тоҥон хаалан ону туоруурга биир кыһалҕа.

Биһиги, мин бу эдэр дьону кытта бииргэ ыҥырыллыбытым, бииргэ сулууспалаабытым, эдэрдэр лааҕырга хаалан баран күһүн ол-бу, иппэй-туппай үлэҕэ сылдьыбыппыт. Күһүн тымныы түһүүтэ биһигини 19-с, 20-с, 21-с, 22-с туспа хайыһар биригээдэтигэр араартаабыттара. Мин 22-с биригээдэҕэ түбэспитим. Уончаны кыайбат сахалар хаалбыт этибит. Ол эрээри тута биригээлэринэн арахсан тус-туспа барбатахпыт. Фроҥҥа ыытыахтарын эрэ иннинэ биригээдэлэринэн араартаабыттара. Онон үөрэхпит, сулууспабыт уруккутун курдук бара турбута.

Бершеккэ 19-с биригээдэҕэ барыта 2957 киһи баара. Онтон сахата 597 киһи. Ильмень күөл сэриитин иннинэ биригээдэ 2785 киһилээҕэ, оттон сахата 393 киһи. Бу дьонтон ураты саха сириттэн ыҥырыллан бииргэ барсыбыт нууччалар, атын омуктар бааллара.»

(И. М. Павлов. Ильмень күөллээҕи иэдээн. «Улуу сэрии усталаах-туоратыгар» кинигэттэн)