Бастакы пионерскай этэрээт

«Саха сиригэр бастакы пионерскай этэрээт 1924 сыллаахха олунньуга Якутскай куорат бастакы оскуолатыгар  тэриллибитэ. Бу тэриллибит «Спартак этэрээккэ 60 оҕо пионерга киирбитэ. Саҥа тэриллибит этэрээт баһаатайдарынан Федосеева, Калачик, Никонов үлэлээбиттэрэ. Иккис пионерскай этэрээт «КИМ» тэриллэр. Онно 70-ча оҕо киирэр. Бу сыл муус устар 15 күнүгэр Народнай театр дьиэтигэр 132 оҕолоох пионерскай тэрилтэҕэ аан маҥнайгы пионерскай Знамяны туттарбыттара.

1925 сыллаахха Якутскайга Аммосов аатынан үһүс пионерскай этэрээт тэриллибитэ. Ити кэнниттэн утуу-субуу Өлүөхүмэҕэ, Бүлүү куоракка, Верхоянскайга, булуҥҥа, Халымаҕа, Намҥа, Тааттаҕа пионерскай этэрээттэр тэриллибиттэрэ.

Абаҕа пионердара үрүҥ баандалары утары хорсуннук сэриилэспиттэрэ. Саха сирин Киин Ситэриилээх Комитетын уурааҕынан Абаҕа пионердара бойобуой үтүөлэрин иһин Кыһыл Знамяны ылар чиэстэммиттэрэ. 1929 сыллаахха сайын Саха сирин пионердарын бастакы слета ыытыллыбыта. Слегка 52 делегат сылдьыбыта. Оччотооҕу пионердар комсомолецтары кытта бииргэ араас үлэлэргэ кытталллара».

«Пионер оҕо сааспыт», 5-6 стр.

“1929 сыл, атырдьах ыйын 18-25 күннэригэр, Москваҕа пионердар Бүтүн Союзтааҕы I слеттара буолбута. Саха сирин пионерскай тэрилтэтиттэн Бүтүн Союзтааҕы маҥнайгы слекка 9 пионеры кытта биир салайааччы сылдьыбыта.

1926 сыллааҕы перепись быһыытынан, Саха сиригэр 8-49 саастаах дьоҥҥо үөрэхтээҕэ 15% этэ, ол иһигэр сахалар ортолоругар 8 %. Пионердар республикатааҕы I слеттара 5000 үөрэҕэ суоҕу үөрэхтииргэ сорук ылыммыта.

1930-1931 үөрэх дьылыгар Саха сирин пионердара 2290 үөрэҕэ суоҕу үөрэппиттэрэ, 516 пионер ликвидаторынан үлэлээбитэ. Үөрэҕэ суоҕу үөрэхтээһин (ликбез-ликвидация безграмотности) туһатыгар 582 солк. Харчыны киллэрбиттэрэ.

Культурнай революция биир быстыспат сорҕото норуот олоҕун чэбдигирдии, дьон доруобуйаларын тупсарыы үлэтэ буолара. Балаҕантан хотону араарыы, муостата суох дьиэлэри муосталааһын, биирдии ыалга санитария, гигиена ирдэбиллэрин: мыыланан суунуу, туспа соттордоох буолуу, Дьиэлэргэ салгын киирэр чуолҕаннары (вентиляциялары) оҥостуу, силлиир иһиттэри тэринии, дьиэни хомунуу, таҥаһы кэмигэр суунуу, нэһилиэктэргэ баанньыктары тутуу, о.д.а. олоххо киллэрии көрүллүбүтэ. Манна пионердар, бастатан туран, бэйэлэрин дьиэ кэргэттэригэр өйдөтөөччү, тус бэйэлэринэн холобур көрдөрөөччү буолаллара.

Пионердар күргүөмүнэн сылдьан ыаллар хотоннорун дьиэлэриттэн арааран, дьиэлэрин муосталаан, салгын киирэрэ чуолҕаннаан биэрэллэрэ. Пионерскай этэрээттэр силлиир иһиттэри оҥорон ыалларга тарҕаталлара. Пионердар «Ыраас олох обществотыгар» чилиэнинэн киирэллэрэ, обществоҕа дьону тардаллара.”

Н.И Протопопова, М.А Дьячковская, Н.С Дмитриев “Оҕо сааһы оҕуурдаан тутаммыт”

Пионердарга аналлаах “Бэлэм буол” хаһыат бастакы нүөмэрэ 1936 с. ыам ыйын 15 күнүгэр тахсыбыта. Бастакы редакторынан поэт Архип Георгиевич Абаҕыыныскай үлэлээбитэ.

Чычымахха пионерскай тэрилтэ тэриллиитин туһунан Н.Р. Малышев суруйуутуттан ааҕабыт «1929 сыл саас оскуолаҕа маҥнайгы комсомольскай ячейка, итинтэн аҕыйах сыл бэриэттээн пионерскай тэрилтэ үөскээбиттэрэ. Оскуола маҥнайгы пионердарыттан биирдэстэрэ, Саха Республикатын оскуолаларын үтүөлээх учуутала, аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа Трофим Егорович Мординов буолар». «Сэмэй дьон сырдык сэбэрэлэрэ», 239 с.

Биир дойдулаахпыт, норуодунай суруйааччы С.Р. Кулачиков-Эллэй пионердарга анаан суруйбут хоһоонноро уостан түспэт ырыа буолбуттара.

Эдэр ленинецтэр

Чочур –Мураан анныгар

Чоҕул уоппут умайар,

Ыллыы-туойа түмсэргэ

Ыччат дьону ыҥырар.

Хос ырыата:

Умай, умай аал уоппут,

Умуллубат кутаанан,

Дуорай, дуорай тойукпут

Туундара, тайҕа устунан.

Оҕо сааспыт бэһиэлэй

Оһуохайын оонньуубут,

Кыһыл көмүс кыым курдук

Дьиэрэҥкэйдии ойобут.

Бу уот курдук күндээриэ,

Пионердар олохпут,

Хараҥаны киэр үүрэр

Килбиэн сырдык буолуохпут.

Халлаан уоттаах сулуһа

Чыпчылыйар биһиэхэ,

Сыһыы кэрэ симэҕэ

Мичилийэр биһиэхэ.

Ыраах халлаан, ый, сулус,

Дириҥ муора,  сир анна-

Ыччат элбэх дьол суолун

Аһарыгар ананна.

1958 с.

Элбээн эрэбит

Долгун курдук куугунаан,

Сүүрүк курдук чарылаан,

Этиҥ курдук ньирилээн,

Эдэр оҕо турдубут.

Толоон, ойуур ньууругар

Доҕотторбут үксээтэ.

Алаас, хайа быыһыгар

Атастарбыт элбээтэ.

Куорат-куорат аайытын

Куруук хойдон иһэбит.

Дьиэ-нэһилиэк аайытын

Дэлэй элбээн эрэбит.

Ленин эппит тылларын

Эккэ-хааҥҥа иҥэрэн,

Эдэр оҕо- пионер

Иитиллээхтээн иһэбит.

1924 с.