«Улууска бастакы ааҕар балаҕан 1921 с. ыам ыйын 2 күнүгэр Чөркөөххө волревком дьиэтигэр, 1923 с. ааҕар балаҕан Уолбаҕа, 1924-28 сс. хас да кыһыл муннук – Аллараа Аммаҕа, I, II, Игидэйдэргэ, Дьохсоҕоҥҥо аһыллыбыт. 1932 с. Саха республиката 10 сыла туолуутугар 2 ааҕар балаҕан, 11 кыһыл муннук, Ытык – Күөлгэ кулууп баара. 1934 с. Ытык Күөлгэ культура дьиэтэ тутуллар. 1940 с. улууска 14 ааҕар балаҕан, 6 колхуоһунай кулууп, 19 кыһыл муннук уонна культура дьиэтэ баара», — диэн Елена Ивановна Софронова «Статистика – олох сиэркилэтэ»  кинигэтигэр ааҕабыт. (55 стр.)

«..Комсомол ячейкатын көҕүлээһининэн 1924 с. гражданскай сэрии кэнниттэн Чөркөөххө улуус ааҕар балаҕана салгыы үлэлээбитэ. Ааҕар балаҕан улуус 9400 киһилээх 17 нэһилиэгин хааччыйбыта. Сэбиэдиссэйинэн политпросветүлэһиттэр курстарын барбыт М.П.Ксенофонтов хас да сыл үлэлээбитэ. Ааҕар балаҕан истиэнэ хаһыатын таһааран хас нэһилиэк аайы кыһыл муннуктарынан тарҕатан нэһилиэнньэ интэриэһин тардыбыта. «Автономная Якутия», «Кыым», «Хотугу ыччат», «Крестьянская газета», «Беднота» диэн хаһыаттарга суруттараллара уонна дьон иннигэр дорҕоонноохтук ааҕыылары тэрийэллэрэ. Ити курдук ааҕар балаҕан үлэһиттэрэ хайдах кыалларынан былаас салалтатынан үлэлээн киирэн барбыттара», — диэн «Өй-санаа, билии биһигэ» кинигэттэн билсэбит. (10 стр.)

«Семен Дмитриевич Кулачиков 1927 сыл билиҥҥи таҥара дьиэтигэр нэһилиэккэ бастакы Ааҕар балаҕаҥҥа   сэбиэдиссэйинэн өр сылларга үлэлээбит. Кини салалтатынан «Бассабыык Баһылай», «Ини-бии», «Хараҥа түүн» диэн постановкалары туруорбуттар», — диэн «Чычымах» кинигэҕэ суруллубут. (28 стр.)

 Онон быһа холоон ити сылларга нэһилиэкпитигэр  маҥнай кыһыл муннук, онтон 1932-1940 сс. ааҕар балаҕан аһыллыбыт. Семен Дмитриевич кэнниттэн Посельскай Петр Андреевич, Посельскай Семен Гаврильевич,  Миронов Павел Христофорович, Софронов Степан Данилович, Афанасьев Виктор Куприянович, Посельская Анисия Акимовна, Малышева Анна Григорьевна үлэлээбиттэрэ биллэр.  1953 с. анал үѳрэхтээх Андросова-Сидорова Дария Тарасовна кѳмѳтүнэн каталог тэриллэн библиотека фондата инвентарьга киллэриллибит. 1-кы № инвентарнай кинигэ  1954 с. муус устар 24 күнүгэр бастакы кинигэлэр  киллэриллибиттэрин туоһулуур.

1957-1978 сс.  сэбиэдиссэйинэн Кулаковская Агафья Петровна үрдүк таhаарыылаахтык үлэлээбитэ.

1978 сылтан араас кэмҥэ библиотекарынан үлэлээбиттэрэ:

Колодезникова Наталья Петровна

Маркова Акулина Корниловна

Васильева Оксана Николаевна

Прокопьева Саргылана Афанасьевна

Эверстова Ирина Константиновна

Сосина  Елена Константиновна

Варламова Мария Ивановна

Кысалгинова  Мария Григорьевна

Канаева Вера Александровна үлэлээбиттэрэ.

2003 сылтан Малышева Марина Кимовна үлэлиир.

2007 с.  бырайыак суруйан  Саха Өрөспүүбүлүкэтин культуратын уонна духуобунай сайдыыга министиэристибэтин Гранын — 60 тыh. суумалаах ѳйѳбүлүн ылан компьютернай техника атыылаhыллыбыта.  2015 с. аныгы үйэ ирдэбилинэн библиотекаҕа федеральнай программанан интернет киллэриллибитэ.

Сүрүн болҕомтону фонданы хаҥатыыга, тупсарыыга ууран үлэлээтибит. Нэhилиэкпит салалталара туhааннаах кѳмѳнү оҥороннор библиотекабыт фондата балачча саҥардыллыбыта. Билиҥҥи туругунан 11390 кинигэ баар.  Кэнники сылларга дьон бэйэлэрэ таhаартарбыт кинигэлэрин библиотекаҕа  бэлэх биэрэллэрэ үтүѳ үгэскэ кубулуйан эрэрэ үѳрдэр. Нэhилиэк историятын сырдатар матырыйааллары хомуйар үлэ утумнаахтык ыытыллар. Нэhилиэк олоҕун кѳрдѳрѳр бэчээккэ тахсыбыт ыстатыйалары картотекаҕа киллэрэбит.  Аныгы үйэ ирдэбилинэн биир дойдулаахтарбыт кинигэлэрин оцифровкалаан үйэтитэбит, киэҥ араҥаҕа таhаарабыт.  2011 с. улуус библиотекаларын ортолоругар ыытыллыбыт конкурска «Амма нэhилиэгэ», 2015 с. «Чычымах орто оскуолата биоблиографическай ыйынньыктары оҥорон  бастакы миэстэни ылбыппыт. Улуус библиотекаларын ортолоругар ыытыллар тэрээhиннэргэ мэлдьи ситиhиилээхтик кыттабыт.

Ааҕааччыларбытын улууска, республикађа да ыытыллар араас конкурстарга, викториналарга кытталларын кѳҕүлүүбүт. Канаева А.Н., Кулачикова В.И., Мордовская Л.И., Попова Л.П., Васильева А.Е., о.д.а. элбэх хоhоон айыы күрэстэригэр мэлдьи ситиhиилээхтик кытталлар. 2021 с. Канаева А.Н.- Дьүрүскээнэ улууска ыытыллыбыт «Хомуспун хоhуйан холоннум» күрэскэ 1 миэстэни ылбыта.

Үбүлүѳйдээх сылбыт биир дьоhун үѳрүүтүнэн Анна Егоровна Васильева саха бастакы суруйааччыларыттан биирдэстэрэ, тыл үѳрэхтээҕэ, суруналыыс, учуонай, уопсастыбаннай диэйэтэл А.А. Иванов-Күндэ тѳрѳѳбүтэ 125 сылыгар анаммыт республикатааҕы кэтэхтэн хоhоон айыытын күрэhэр кыттан II Үрдэли ылбыта буолла. Ахсынньыга саха театрыгар буолбут «Күндэ аата сахаҕа күндү» дьоро тэрээhиҥҥэ ыҥырыллан наҕараадатын үрдүк сыанаттан ылла.

Үбүлүѳйдээх сылынан нэhилиэккэ биллэриллибит «100 сыл, 100 үтүѳ дьыала» акцияҕа кыттыhаннар биир дойдулаахтарбыт библиотекаҕа дьоhун бэлэхтэри оҥорон үѳрүүбүтүн үрдэттилэр.

2021 сылга библиотекабытыгар ѳр сылларга үтүѳ суобастаахтык сэбиэдиссэйинэн үлэлээбит үлэ, тыыл ветерана, СѲ норуотун уус-уран оҥоhуктарын маастара, Амма нэhилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо Агафья Петровна Кулаковская аата иҥэрилиннэ. 2022 сыл саҕаланыытыгар СѲ культураҕа уонна духовнай сайдыыга  министерствотын конкурсун ааhан модельнай библиотека статуhун ылар  уонна материальнай базатын хаҥатыыга Ѳрѳспүүбүлүкэ фондатыттан 800 000 солк. кѳрүлүннэ. Бэс ыйын 14 күнүгэр модельнай библиотека статуһун иҥэрии үөрүүлээх чааһа ыытыллынна.