Беркина Мария Гаврильевна  (1935-2013)

1935 с. Хара-Алдан нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 5 сааһыгар аҕата өлбүт. 15 сааһыттан колхоз чилиэнэ буолбута. 20 сааһыттан балыксыттар артыалларыгар үлэлээбитэ. Кэлин  өр сылларга Амма нэhилиэгэр оскуолаҕа, детсадка асчытынан,  техүлэһитинэн үлэлээбитэ.

Кэргэнинээн Иван Ивановичтыын 10 оҕоломмуттара.  Элбэх сиэннээхтэр, хос сиэннээхтэр.

Наҕараадалара:  «Герой Ийэ» орден, «Ийэҕэ Албан аат» I, II, III степеннээх, «1941-1945 сс. Аҕа дойду сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин» уонна үбүлүөйүнэй мэтээллэрдээх.

***

Беркина (Бочурова) Мария Гаврильевна // Кыайыы кынаттаах Албан аат тыыннаах : Тыылга Кыайыыны уһансыбыттар. Т. 2 / нэһилиэктэринэн матырыйааллары хомуйууну сүрүннээтэ С.И. Беркина ; [редактор И.А. Сивцева] . – Ытык Күөл : “Таатта” хаһыат редакцията, 2015 . – С. 59.

Сорошева Д.И. Күн күбэй ийэбит // Таатта . – Олунньу 22 к.

Васильева Елена Еремеевна (1920-2015)

1920 с. төрөөбүтэ. Елена Еремеевна 3 кылааска үөрэнэн баран улэһит буолбута. Ийэтэ эрдэ өлөн икки быраатыгар ийэлэрин солбуйбута, көрөн-харайан улаатыннарбыта. 1940 с. нэһилиэк Сэбиэтигэр депутатынан талыллыбыта. Сэрии саҕаламмытыгар кэргэнин Васильев Семен Николаевиһы сэриигэ ынырбыттара. Елена бу кэмҥэ сүөһү көрүүтүгэр улэлиирэ. 1943 с. сельсовет сэкэритээринэн талбыттара. Кэлин оскуолаҕа остуораһынан, детсадка асчытынан, чайнойга ис-тас үлэлэргэ үлэлээбит.   Кэргэнэ Семен Николаевич «Бочуот Знага», «Кыһыл Сулус» орденнар кавалердара. Кинилэр 11 оҕолоохтор, элбэх сиэннэрдээхтэр, хос сиэннэрдээхтэр.

Елена Еремеевна үлэ, тыыл ветерана, Амма нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо, Таатта улууһун «Ытык Ийэ», «Таатта улууһун Ытык кырдьаҕаһа» бочуоттаах ааттар,  «Герой Ийэ» орден, «Ийэҕэ Албан аат» I, II, III степеннээх, «1941-1945 сс. Аҕа дойду сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин» уонна үбүлүөйүнэй мэтээллэр хаһаайкалара.

***

Былыргыттан быһа тардан ахтыахха // Таатта улууһун чычымах балыыһатын 100 сыла / хомуйан оҥордо Л.Я. Васильева . – Дьокуускай : ХИФУ издательскай дьиэтэ , 2013 . – С. 202-203.

Васильева Елена Еремеевна // Кыайыы кынаттаах Албан аат тыыннаах : Тыылга Кыайыыны уһансыбыттар. Т. 2 / нэһилиэктэринэн матырыйааллары хомуйууну сүрүннээтэ С.И. Беркина ; [редактор И.А. Сивцева] . – Ытык Күөл : “Таатта” хаһыат редакцията, 2015 . – С. 61.

Морхоева, А. Васильевтар ньир – бааччы ыал // Саха сирэ . – 2000 . – Кулун тутар 2 к.

Сиэҥкэлэр / [ахтыылары хомуйан оҥордо Е.С. Парфенова ; компьютерга таҥна М.Г. Неустроева] . – Ытык-Күөл : “Таатта” хаһыат редакцията, 2010 . – 104 с. : ил.

Григорьева Мария Ильинична (1922-2002)

1922 с. Таатта улууһугар төрөөбүтэ.  Сэттэ сааһыттан колхозка улахан дьоҥҥо көмөлөһөн үлэлээбитэ. Оскуолаҕа 10 сааһыгар киирбитэ. Оскуолата олус ыраах баар этэ. Ол иһин  сарсыарда 4-5 ч. туран үөрэнэ барара. 18 сааһыгар Григорьев Николай Ивановичка кэргэн тахсан  дьоллоохтук олорбуттар. Сэриини кытта ыарахан олох саҕаламмыт. Мария 2 кыра оҕотун хаалларар сирэ суох буолан улэлииригэр илдьэ сылдьара үһү.  Кэргэнин 1945 с. сэриигэ ыІыраннар Японияны утары сэриигэ сылдьан, 1946 с. этэҥҥэ эргиллибит. Мария Ильинична детсадка ньээньэнэн үлэлээбитэ. 10 оҕолоохтор, элбэх сиэннээхтэр, хос сиэннээхтэр.

 «1941-1945 сс. Аҕа дойду сэриитин кэмигэр килбиэннээх үлэтин иһин», юбилейнай мэтээллэринэн наҕараадаламмыта.

***

Бетюнова – Григорьева Мария Ильинична, Григорьев Николай Иванович ыччаттара // Опой утум удьуордара : [ахтыылар, ыстатыйалар, төрүччү] / хомуйан бэчээккэ бэлэмнээтэ О.Н. Григорьева . – Дьокуускай : [и.с.]. – С. 74 -77.

Григорьева (Бетюнова) Мария Ильинична // Кыайыы кынаттаах Албан аат тыыннаах : Тыылга Кыайыыны уһансыбыттар. Т. 2 / нэһилиэктэринэн матырыйааллары хомуйууну сүрүннээтэ С.И. Беркина ; [редактор И.А. Сивцева] . – Ытык Күөл : “Таатта” хаһыат редакцията, 2015 . – С. 64.

Канаева Варвара Саввична (1922-1996)

1922 с. алтынньы 16 күнүгэр Таатта улууһугар Амма нэһилиэгэр дьадаҥы дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүт. Төрөппүттэрэ Савва Евграфович, Анастасия Федоровна Малышевтар. 4 кылаас үөрэхтээх. Аҕата өлен салгыы сатаан үөрэммэтэх. Кыра сааһыттан ийэтин кытта колхозка араас үлэҕэ сылдьыбыт. 1941 с. Канаев Илья Дмитриевичка кэргэн тахсар. 1944 с. кэргэнэ сэриигэ барбытыгар икки оҕолоох соҕотох хаалар.  Сэрии сылларыгар килбиэннээх үлэтин иһин мэтээлинэн наҕараадаламмыта. Кэргэнэ сэрииттэн тыыннаах эргиллэн кэлэн дьоллоох олохторо саҕаланар. Варвара бастаан харабылынан, онтон 17 сыл балыыһаҕа санитарканан улэлиир. 1977 с. кэргэнэ өлөн  оҕолорун кытта Ытык-Күөлгэ көһөр. Варвара Саввична 11 оҕолоох, элбэх сиэннээх, хос сиэннээх.

***

Канаева Варвара Саввична // Кыайыы кынаттаах Албан аат тыыннаах : Тыылга Кыайыыны уһансыбыттар. Т. 2 / нэһилиэктэринэн матырыйааллары хомуйууну сүрүннээтэ С.И. Беркина ; [редактор И.А. Сивцева] . – Ытык Күөл : “Таатта” хаһыат редакцията, 2015 . – С. 68.

Канаева Елизавета Павловна (01.1929—26.06.2006)

1929 с. тохсунньу 20 күнүгэр  Таатта улууһугар төрөөбүт. Ийэтэ эрдэ өлөн балтынаан эбэлээх эһэтин көрүүтүгэр хаалбыт. Аҕата колхоз бастакы председателэ эбит. Үлэтигэр олус бэриниилээх киһи  дьиэтигэр биирдэ эмэ көстөн ааһара, кыргыттара онно олус үөрэллэрэ. 7 кылааһы бүтэрэн баран Лиза салгыы үөрэнэр кыаҕа  суох буолбут. Сэрии сылларыгар колхозка улахан дьону кытта тэҥҥэ үлэлээбитэ.  Сэрии кэнниттэн ньирэй көрүүтүгэр үлэлээбитэ. Икки төгүл социалистическай курэхтэһии кыайыылааҕынан тахсыбыта. Икки төгүл Таатта улууһун чемпиона буолбута. 1950 с. Охотин Степан Николаевичтыын холбоһон ыал буолбуттара.  Степан Николаевич 35 сыл суоппарынан үлэлээбитэ. Республика, улуус хас да төгүллээх чемпион суоппара, «Үлэ албан аата» III степенин, «Бочуот Знага» орденнар кавалердара, 6 мэтээл хаһаайына. 11 оҕолоохтор, элбэх сиэннээхтэр, хос сиэннээхтэр.

Елизавета Павловна тыыл ветерана. Сэрии сылларыгар килбиэннээх үлэтин иһин оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан Сталин мэтээлинэн наҕараадаламмыта. Кыайыы үбүлүөйдээх сылларын мэттээллэрин, «Социалистическай куоталаһыы кыайыылааҕа — 1977», «Социалистическай куоталаһыы кыайыылааҕа — 1978», «10 пятилетка удаарынньыга» анал бэлиэлэр, “Ийэ Албан аата” орден 1, 2, 3 степеннэрин хаһаайкалара. 1967 с. атырдьах ыйын 11 к. «Герой Ийэ» орденынан наҕараадаламмыта.

***

Аммосов В. Бороон көрөөччү Елизавета Павловна Канаева : Кини ССКП XXV съеһин делегата П. С. Епифанова бачыымынан үлэлииргэ соруктанна // Коммугист . – 1978 . – Кулун тутар 2 к. – С. 1. – (Идэлэринэн социалистическай куоталаһыы кыайыылаахтара).

Канаева Елизавета Павловна // Кыайыы кынаттаах Албан аат тыыннаах : Тыылга Кыайыыны уһансыбыттар. Т. 2 / нэһилиэктэринэн матырыйааллары хомуйууну сүрүннээтэ С.И. Беркина ; [редактор И.А. Сивцева] . – Ытык Күөл : “Таатта” хаһыат редакцията, 2015 . – С. 67.

Софронова Аграфена Романовна (1930-1987)

1930 с. төрөөбүт. Чычымах сэттэ кылаастаах оскуолатын бүтэрбит. Холкуоска, сопхуоска ыанньыксытынан, учуотчутунан үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ.

Кэргэнинээн Киприян Ивановичтыын 37 сыл эйэ дэмнээхтик олорбуттара. Уон оҕолоохтор, элбэх сиэннээхтэр, хос сиэннээхтэр. Оҕолоро, сиэннэрэ бары үлэһит буолан республика араас муннуктарыгар олороллор.

***

Софронова Аграфена Романовна // Кыайыы кынаттаах Албан аат тыыннаах : Тыылга Кыайыыны уһансыбыттар. Т. 2 / нэһилиэктэринэн матырыйааллары хомуйууну сүрүннээтэ С.И. Беркина ; [редактор И.А. Сивцева] . – Ытык Күөл : “Таатта” хаһыат редакцията, 2015 . – С. 59.

Табунанова Мария Егоровна (8.04.1926-24.06.2002)

1926 с. Чурапчы улууһугар төрөөбүт.  1939 -1943 сс. Чурапчыга кураан туран Мария 1942 с. дьону кытта биригээдэ тэринэн Нам улууһугар оттуу барар. Өр үлэлээбэтэхтэр, чурапчылары хоту көһөрөн эрэллэр үһү диэн сураҕы истэннэр сатыы төннөн кэлэллэр. Ол кэлэн биир эрэ хоноот дьонун кытта Бэстээххэ бараллар. Онно барбыт «Ленин» аатынан колхозтан 171 киґиттэн 62 хоргуйан өлөр. Мария Кэбээйиттэн 1944с. дойдутугар сатыы  төннөн кэлэр. Күн аайы 5-6 көһү хааман 10-с куннэригэр кэлбиттэрэ үһү.  Ыһыыга үлэлиир, от охсор, мас тиэйэр. 1945 с. булчут буолар. Охотскай Перевоз диэки бултуу сылдьан олохтоох уолга кэргэн тахсар.  Сэрии сылларыгар килбиэннээх үлэтин иһин мэтээлинэн наҕараадаланар. Кэргэнэ Николай Романович үлэ, тыыл ветерана. Кинилэр 11 оҕолоохтор, элбэх сиэннээхтэр, хос сиэннээхтэр.

Мария Егоровна тыыл, үлэ ветерана. «Аҕа дойду улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин», «Чурапчы көһөрүүтүн кыттыылааҕа», Кыайыы үбүлүөйдээх сылларын мэтээллэрин хаһаайката. 1968 с. «Герой ийэ» орденынан наҕараадаламмыта.

***

Табунанова Мария Егоровна // Кыайыы кынаттаах Албан аат тыыннаах : Тыылга Кыайыыны уһансыбыттар. Т. 2 / нэһилиэктэринэн матырыйааллары хомуйууну сүрүннээтэ С.И. Беркина ; [редактор И.А. Сивцева] . – Ытык Күөл : “Таатта” хаһыат редакцията, 2015 . – С. 89.

Халыева Екатерина Терентьевна (1929-2001)

1929 с. Таатта улууһугар төрөөбүт. 3 саастааҕар ийэтэ өлөр. 9 сааһыгар диэри аҕата соҕотоҕун иитэр. Онтон аҕата иккистээн кэргэн ылар. Иитиэх ийэтэ кыыһы сөбүлүүр. Ол эрээри кинилэр дьоллоро уһаабатаҕа -сэрии саҕаламмыта. Оскуолатын тохтотон кыракый Катя 11 сааһыттан үлэһит буолар. 13-14 сааһыгар Чычымаҕынан, Чымнаайынан, Уодайынан сатыы сылдьан почтальоннаабыта. 1943 с. Хачыкаакка «Сталин суола» диэн ааттаммыт массыына суолун тутуутугар үлэлиир. Сэрии кэнниттэн Канаев Николай Ивановичка кэргэн тахсар. Кинилэр 12 оҕолоноллор. Екатерина Терентьевна кэлин 12 сыл устата детсадка ньээньэнэн үлэлээбитэ.

***

Халыева Екатерина Терентьевна // Кыайыы кынаттаах Албан аат тыыннаах : Тыылга Кыайыыны уһансыбыттар. Т. 2 / нэһилиэктэринэн матырыйааллары хомуйууну сүрүннээтэ С.И. Беркина ; [редактор И.А. Сивцева] . – Ытык Күөл : “Таатта” хаһыат редакцията, 2015 . – С. 90.

Михайлова Антонина Степановна (1945-2021)

1945 с. Таатта улууhун Амма нэhилиэгэр Чычымахха Степан Данилович Софронов, Варвара Егоровна Петрова  дьиэ кэргэннэригэр төрөөбүтэ. 1964 с. Чычымах 8 кылаастаах, 1966 с. Чөркөөх 10 кылаастаах оскуолаларын үөрэнэн бүтэрбитэ. 1967 с. диэри «Коммунизм» колхуоска фермаҕа үлэлээбитэ. 1967-1968сс. педагогическай кылааhы үөрэнэн бүтэрэн Чычымах детсадыгар 1996 сылга дылы иитээччинэн үлэлээн бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыбыта. 1969 с. Михайлов Владимир Иннокентьевичтыын ыал буолан 4 төрөппүт, 8 тулаайах оҕолору иитэн барыта 12 оҕону үлэhит, ыал  оҥортоон олоххо атаартаабыта. Билигин 24 сиэннээх , 17 хос сиэннээх, «Алаас хотуттара» ырыа – үҥкүү, «Алгыс» иис  түмсүүлэригэр дьарыктанара, фестивалларга, быыстапкаларга кыттара.   1994 с. Саха Республикатын Президенин М.Е. Николаев 878 №дээх бирикээhинэн республикаҕа 5-с ийэнэн  «Ийэҕэ дириҥ махтал» кыhыл көмүс бэлиэнэн, министерстволартан,  сопхуос, нэhилиэк салалталарыттан бочуотунай грамоталарынан, дипломнарынан наҕараадаламмыта.

***

Андросова Ф. Ийэ баар – саха Далбар хотуна // Таатта . – 2012 . – Алтынньы 19 к.

Бастакы кыыс Антонина : Михайловтар // Дайыылабыстар / [хомуйан оҥордо Т.С. Трофимова] . — [Москва], 2015 . – 14-19.

Ийэҕэ Үрдүкү Махтал бэлиэтэ // Чычымах = Таатта улууһа Амма нэһилиэгэ / [хомуйан оҥордо А.К. Татаринов] . – Дьокуускай : Бичик, 2002 . – 210 [6] c.  (Саха сирин нэһилиэктэрэ)/

Канаева, А. Хомуспут хоһуйар ийэни / Таатта . – 1996 . – Бэс ыйын 5 к.

Михайлова Антонина Степановна // Кыайыы кынаттаах Албан аат тыыннаах : Сэрии сылын оҕолоро. Т. 3 / [хомуйан оҥордо С. И. Беркина ; редактор И.А. Сивцева] . – Ытык Күөл : “Таатта” хаһыат редакцията, 2015 . – С. 71.

Богдокумова Раиса Архиповна

1966 сыл кулун тутар 5 күнүгэр Муома улууһугар Хонуу сэлиэнньэтигэр Мария Николаевна, Архип Николаевич Слепцовтар дьиэ кэргэннэригэр төрдүс мурун бүөтэ оҕонон төрөөбүтэ.

1974 сыллаахха Хонуу орто оскуолатыгар маҥнайгы кылааска үөрэнэ киирбитэ. Үөрэнэр сылларыгар араас кружоктарга, секцияларга дьарыктанара, оскуолаҕа ыытыллар бары  мероприятиеларга  көхтөөхтүк кыттара. 1984 сыллаахха онус кылааһы  бүтэрэн баран кылааһын оҕолорунаан 12 буолан тутуспутунан  оскуола-производсто-үрдүк үөрэх диэн оччотооҕу кэм ирдэбилинэн фермаҕа үлэлии тахсыбыттара. Икки сыл фермаҕа үлэлээн баран 1986 сыллаахха Дьокуускай куоракка сибээс техникумугар үөрэнэ киирбитэ. Үөрэнэ сылдьан олоҕун аргыһын Богдокумов Валерий Васильевиһы көрсөн харахтарынан хайҕаһан 1955 сыллаахха ыал буолбуттара. Үөрэхтэрин бүтэрэн Валерий дойдутугар Чычымахха кэлэн дьиэ-уот туттан, оҕолонон-урууланан, сүөһү-ас тэринэн быр-бааччы олохтоох ыал буолан олороллор.  Чөл олоҕу, үлэни өрө туппут,  көрсүө-сэмэй саха ыала оҕолорун тус холобурдарынан иллээх дьиэ кэргэн иһирэх эйгэтигэр иитэн улаатыннардылар. Оҕолор бары үчүгэй үөрэхтэринэн, бэрээдэктэринэн, ситиһиилэринэн оскуола киэн туттар үөрэнээччилэрэ буолаллар. 1988 сыллаахха күн сирин көрбүт бастакы оҕолоро  Дима үрдүк үөрэҕи бүтэрэн химик-технолог идэлээх. Номнуо 3 оҕолоох ыал аҕата. Иккис оҕолоро Марианна 1989 сыллаахха төрөөбүтэ. Кэргэннээх, кыыс оҕолоох. Идэтинэн үрдүк үөрэхтээх химия, биология учуутала. Үһүс оҕо Света 1992 сыллаахха күн сирин көрбүтэ. Үрдүк үөрэҕи кыһыл дипломнаах бүтэрэн идэтинэн инженер-сменщигинэн үлэлии сылдьар. Төрдүс оҕолоро 1993 сыллаахха төрөөбүт  Лена үрдүк үөрэҕи эмиэ кыһыл дипломунан бүтэрэн идэтинэн детсад иитээччитинэн үлэлиир. 1996 сыллаахха күн сирин көрбүт Настя географ-историк үрдүк үөрэҕин бүтэрбитэ. 6 оҕо Оксана орто үөрэҕи кыөыл дипломунан бүтэрэн юрист идэтин ылбыта. Билигин туризм идэтигэр үрдүк үөрэххэ үөрэнэр. Кыра кыыс Таня 2001 с.  төрөөбүтэ. Благовещенскай куоракка мединститутка үөрэнэ сылдьар. Ыал саамай кырата Стас 2004 сыллаахха төрөөбүт Стас Чычымах орто оскуолатыгар ситиһиилээхтик үөрэнэр.

Раиса Архиповна 1996 сыллаахтан С.Р. Кулачиков – Эллэй аатынан Чычымах орто оскуолатыгар үтүө суобастаахтык үлэлиир. Аҕыс оҕолоох иһирэх ийэ «Материнская слава» анал бэлиэнэн наҕараадаламмыта.

***

Богдокумова, Л. Ийэбин олус күүскэ таптыыбын // Кэскил . — 2004 .- Ыам ыйын 14 к.